"το παλιό βιβλίο"

Για τον μεγάλο φιλόλογο Ιωάννη Κακριδή

Ιανουάριος 2019.  Απώλεια για τα ελληνικά γράμματα, ο θάνατος του Φάνη Κακριδή, που απεβίωσε σε ηλικία 86 ετών. Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους φιλολόγους της χώρας μας μεταπολεμικά, που αφήνει πίσω του σημαντικό επιστημονικό έργο αλλά και το αποτύπωμα μιας ισχυρής προσωπικότητας που αγωνίστηκε μέσα από το έργο του και την προσωπική στάση ζωής για την κοινωνική πρόοδο και τη δημοκρατία, για τη μόρφωση των νέων ανθρώπων και την Παιδεία.

Ο Ιωάννης Κακριδής υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους φιλολόγους της χώρας μας. Δεν είναι τυχαίο που οι μαθητές του επί πολλά χρόνια τον αποκαλούσαν «δάσκαλο»

Ο Φάνης Κακριδής δεν περιορίστηκε στην ακαδημαϊκή διδασκαλία και έρευνα. Ενδιαφέρθηκε για θέματα εκπαιδευτικής πολιτικής, ιδιαίτερα για το πρόβλημα των αναλυτικών προγραμμάτων και της ειδικής διδακτικής του αρχαίου κόσμου. Ξεχώριζε για την παρεμβατική του αρθρογραφία, το σπάνιο ήθος, καθώς και την ευαισθησία του ως προς τη χρήση της γλώσσας. Αγαπούσε πολύ τις παροιμίες και δήλωνε πιστός οπαδός της ομάδας του Πανιωνίου. Έλεγε συχνά, αστειευόμενος στους μαθητές των σχολείων που επισκεπτόταν, ότι, μεταξύ άλλων, ένιωθε περηφάνια που το 1948 ο Πανιώνιος έλαβε το «Κύπελλο Ήθους». Για εκείνον οι αθλητικές συζητήσεις ήταν ένας τρόπος προσέγγισης των νέων στα διάφορα σχολεία που τον καλούσαν για να συζητήσει μαζί τους. Ο λόγος του ήταν σαγηνευτικός, ακριβής και μετρημένος. Είχε ιδιαίτερη αίσθηση του χιούμορ ενώ μαθητές και φοιτητές, πάντοτε, τον άκουγαν με προσήλωση. Κάποτε σε κάποιους μαθητές λυκείου σε μια επαρχιακή πόλη είχε πει: «Μόρφωση είναι αυτό που σου μένει όταν ξεχάσεις όλα όσα έμαθες στο σχολείο». Στην ίδια ομιλία είχε προσθέσει: «Όλη η γλωσσική διδασκαλία που τόσο σας βασανίζει είναι ένα εργαλείο και τίποτα παραπάνω. Δεν θαυμάζουμε τον αρχαίο κόσμο για τα ενρινόληκτα ρήματα, ούτε για τα είδη των υποθετικών λόγων. Θαυμάζουμε τον αρχαίο κόσμο ως ένα ισορροπημένο σύνολο, την αρχαία κοινωνία ως ένα θαυμάσιο υπόδειγμα με τις φωτεινές και τις σκοτεινές πλευρές της. Η αρχαία φράση χτίζεται πάνω σε ένα "μεν και δε". Αυτό σημαίνει ότι έχω δύο σκέψεις που δεν συμβιβάζονται αλλά μπορείτε εσείς να αποφασίσετε αν μπορούν να συνυπάρξουν. Εσείς, λοιπόν, οι υποψήφιοι φιλόλογοι θα έχετε τη δυνατότητα να πλησιάζετε, κι εγώ δεν έχω φτάσει στην κατανόηση του φαινομένου "μεν - δε". Ελπίζω να είστε μελετηροί όσοι πάτε για φιλολογία, θέλει διάβασμα αλλά δίνει φτερά».

«Τον διδάσκουμε τον αρχαίο ελληνικό κόσμο στα σχολεία μας· όμως τον διδάσκουμε κομματιασμένο: χωριστά η ιστορία του, χωριστά τα κείμενα, και πάλι, σε άλλη χρονιά και σε άλλες ώρες, ο Όμηρος, η τραγωδία, ο Ηρόδοτος, ο Αριστοφάνης. Δίκαια αναρωτιόμαστε αν οι μαθητές μας μπορούν με αυτά τα λιγοστά κομμάτια και θρύψαλα που τους δίνουμε να συνθέσουν μέσα τους μια συνολική εικόνα του αρχαίου κόσμου· και ακόμα πιο δύσκολα φανταζόμαστε πως τα καταφέρνουν αυτή η εικόνα να μην είναι στατική αλλά κινημένη, καθώς με τα γυρίσματα των καιρών ο αρχαιοελληνικός κόσμος άλλαζε πρόσωπα και εξελισσόταν. Για να συμπληρώσουμε λοιπόν τη διδασκαλία μας θα χρειαζόταν να προσφέρουμε, ας είναι και μόνο ως βιβλίο αναφοράς, μιαν ολοκληρωμένη εικόνα του αρχαίου κόσμου στην εξέλιξή του από τις πρώτες αρχές ως το τέλος. Εύκολο να το φανταστούμε, δύσκολο να γίνει· σχεδόν ακατόρθωτο, γιατί μαζί με τις ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες το βιβλίο θα έπρεπε να παρουσιάζει, παράλληλα και εξελικτικά, τη λογοτεχνία και τις επιστήμες, τις καλές τέχνες και την τεχνολογία, τη φιλοσοφία και τη θρησκεία – όλα λίγο πολύ τα πεδία της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Για τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών σε μια παλαιότερη διάλεξή του που είχε αναδημοσιευτεί στο τεύχος 140 του περιοδικού «Φιλόλογος», διατύπωνε τα παρακάτω: «Παλιά γλωσσολογική αρχή διδάσκει ότι καθένας μαθαίνει, θυμάται, αναγνωρίζει και χρησιμοποιεί τις λέξεις που του χρειάζονται. Τα Ελληνόπουλα γνωρίζουν και χρησιμοποιούν τις λέξεις βοήθεια και υποστήριξη, και προκοπή και επιτυχία. Γιατί να θυμώσουμε, όταν τύχει μερικά να μην ξέρουν και την αρωγή και την ευδοκίμηση; Οπωσδήποτε στη θεωρία ότι τα αρχαία ελληνικά ωφελούν τα νέα ελληνικά ολόκληρο το βάρος πέφτει στις λέξεις – και γι' αυτό άξονας και αρχή σοφίας στο βιβλίο της αρχαίας ελληνικής γλώσσας είναι η παραγωγή και η σύνθεση. Ότι όμως και στις λέξεις, αλλά κυρίως στη γραμματική και στη σύνταξη, η πρώιμη και επίμονη γλωσσική διδασκαλία των Αρχαίων παράλληλα με τη γλωσσική διδασκαλία των Νέων Ελληνικών προκαλεί σύγχυση, αποπροσανατολίζει και νοθεύει το αδιαμόρφωτο ακόμα γλωσσικό ένστικτο των παιδιών του γυμνασίου, και ότι στις εκθέσεις των μαθητών όλο και περισσότερο ξεφυτρώνουν λάθη «ελληνισμού»: ελληνικούρες, βαρβαρισμοί, σολοικισμοί και ακυρολεξίες – αυτά τα ξεχνούμε. Προσωπικά το πιστεύω, αλλά δεν γίνεται να το αποδείξω ότι οι υπόγειοι αυτόματοι μηχανισμοί της αντίδρασης την καλωσορίζουν τη γλωσσική σύγχυση και τη ροπή προς τους αρχαϊσμούς, που πια έχει πάρει μορφή επιδημίας, ακόμα και όταν οδηγούν σε λάθη. Αφού χάθηκε για πάντα η καθαρεύουσα, τουλάχιστον ας εδραιωθεί ως νεοκαθαρεύουσα αυτή η αλληθωρίζουσα μεικτή – και έχει ο Θεός. Άλλωστε τη γλωσσική αναρχία την ευνοεί, και το γενικότερο μεταμοντέρνο κλίμα, όπου tout va: όλα, και τα σωστά και τα λάθη, και τα ταιριαστά και τ' αταίριαστα, συνυπάρχουν πλάι-πλάι και γίνονται δεκτά. Γιατί όχι; Δημοκρατία έχουμε. {...} Όμως αυτό που με ανησυχεί ως δάσκαλο και φιλόλογο είναι πως στο συγκεκριμένο θέμα της διδασκαλίας της ελληνικής αρχαιότητας, χρόνια τώρα το υπουργείο, θεσμικός ρυθμιστής της σχολικής πράξης, για λόγους ους οίδε Κύριος, κυβερνημένο από ακατάλληλους ανθρώπους και ξεκινώντας από σφαλερές αρχές, οδηγείται και μας οδηγεί σε λάθος κατεύθυνση. Αναρωτιέται κανείς τι κάνουμε· ή, καλύτερα, τι μπορούμε να κάνουμε σε μια τέτοια περίπτωση οι δάσκαλοι; Η εύκολη και πιο συνηθισμένη λύση είναι να μην κάνουμε τίποτα. Υπάλληλοι είμαστε, εκτελούμε άνωθεν εντολές και ευθύνη δεν έχουμε. Ύστερα, μην ξεχνούμε ότι η γλωσσική διδασκαλία των Αρχαίων στο γυμνάσιο, είτε είναι σωστή είτε όχι, από τη μια δεν απαιτεί προετοιμασία από τον καθηγητή, από την άλλη ναι, βγάζει ιδιαίτερα. Δεν το λέω για να κατηγορήσω συναδέλφους. Είναι δικαιολογημένο οι καθηγητές να ενισχύουν το εισόδημά τους με ιδιαίτερα, όσο οι μισθοί μένουν τόσο χαμηλά· και ακόμα, αποτελούν εκπαιδευτική ανάγκη για τους μαθητές τα ιδιαίτερα μαθήματα και τα φροντιστήρια, όσο το αναλυτικό πρόγραμμα είναι τόσο φορτωμένο. Για να το δούμε και από την άλλη μεριά: το υπουργείο δεν θα μπορούσε να ορίζει τόσο φορτωμένα προγράμματα, αν δεν υπήρχαν τα φροντιστήρια και τα ιδιαίτερα να εξασφαλίζουν την άνετη διδασκαλία, την επανάληψη και την εμπέδωση της ύλης». Κλείνοντας είχε επισημάνει: «Έχουμε μιαν ονειρεμένη χώρα και τη μετατρέπουμε σε χωματερή, έτσι έχουμε και μια πανέμορφη γλώσσα που την κακοποιούμε, έτσι έχουμε και μια λαμπρή αρχαία κληρονομιά, που την αφήνουμε ανενεργή, μετατρέποντάς την από μορφωτικό αγαθό σε μαθησιακό εφιάλτη. Και θυμίζω πως για τη γλώσσα και την αρχαία κληρονομιά πρώτοι υπεύθυνοι είμαστε εμείς, οι φιλόλογοι». Αιρετικός, τολμηρός και μαχητικός. Παρακολουθούσε με έντονο ενδιαφέρον την πορεία της εκπαιδευτικής πολιτικής, παρά το γεγονός ότι από το 2000 είχε σταματήσει να έχει άμεση σχέση με τον πανεπιστημιακό χώρο. Θύμωνε αρκετά με τις επιλογές των πολιτικών στο θέμα των αλλεπάλληλων εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων, γι' αυτό δεν δίσταζε να χαρακτηρίζει τους υπουργούς Παιδείας ως «εκπαιδευτικώς αγράμματους».

Διασκευή. Πηγή: www.lifo.gr

το συγγραφικό του έργο ασχολήθηκε με την ιστορία, την ερμηνεία, την κριτική και τη μετάφραση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Συμμετείχε σε πολυάριθμα συλλογικά έργα, όπως για παράδειγμα στην «Ιστορία της ελληνικής γλώσσας», τη «Διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση», το «Δημοτικό τραγούδι από την αρχαιότητα ως σήμερα» και την «Ελληνική λογοτεχνία». Το πρώτο του βιβλίο με τίτλο «Κόιντος Σμυρναίος» από το βιβλιοπωλείο της Εστίας αποτελούσε μια γενική μελέτη των «μεθ' Όμηρον» και του ποιητή τους. Ουσιαστικά, ήταν μια ερευνητική εργασία για τον Έλληνα επικό ποιητή και γραμματικό, του οποίου το έργο «Τα μεθ' 'Ομηρον» (= «τα μετά τον Όμηρο») ήταν η συνέχεια της διήγησης του Τρωικού Πολέμου, μετά απ' όσα αφηγείται η Ιλιάδα. Θεωρείται το αρχαιότερο σωζόμενο έργο που καλύπτει αυτή την περίοδο, αφού τα αρχαϊκά έργα του Επικού Κύκλου, τα οποία εκείνος γνώριζε και πήρε το υλικό του από αυτά, έχουν χαθεί Πηγή: www.lifo.gr

Φάνης Κακριδής (1933 - 2019): «Μόρφωση είναι αυτό που σου μένει, όταν ξεχάσεις όσα έμαθες στο σχολείο» Ο ομότιμος καθηγητής κλασικής φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων που πέθανε χθες στα 86 του ήταν μια σπουδαία φυσιογνωμία των γραμμάτων, των ανθρωπιστικών σπουδών, της φιλολογίας και του πολιτισμού Πηγή: www.lifo.gr

Απώλειες Φάνης Κακριδής (1933 - 2019): «Μόρφωση είναι αυτό που σου μένει, όταν ξεχάσεις όσα έμαθες στο σχολείο» Ο ομότιμος καθηγητής κλασικής φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων που πέθανε χθες στα 86 του ήταν μια σπουδαία φυσιογνωμία των γραμμάτων, των ανθρωπιστικών σπουδών, της φιλολογίας και του πολιτισμού ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ 9.1.2019 | 12:50 Πηγή: www.lifo.gr

πώλειες Φάνης Κακριδής (1933 - 2019): «Μόρφωση είναι αυτό που σου μένει, όταν ξεχάσεις όσα έμαθες στο σχολείο» Ο ομότιμος καθηγητής κλασικής φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων που πέθανε χθες στα 86 του ήταν μια σπουδαία φυσιογνωμία των γραμμάτων, των ανθρωπιστικών σπουδών, της φιλολογίας και του πολιτισμού ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ 9.1.2019 | 12:50 Πηγή: www.lifo.gr

πώλειες Φάνης Κακριδής (1933 - 2019): «Μόρφωση είναι αυτό που σου μένει, όταν ξεχάσεις όσα έμαθες στο σχολείο» Ο ομότιμος καθηγητής κλασικής φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων που πέθανε χθες στα 86 του ήταν μια σπουδαία φυσιογνωμία των γραμμάτων, των ανθρωπιστικών σπουδών, της φιλολογίας και του πολιτισμού ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ 9.1.2019 | 12:50 Πηγή: www.lifo.gr

πώλειες Φάνης Κακριδής (1933 - 2019): «Μόρφωση είναι αυτό που σου μένει, όταν ξεχάσεις όσα έμαθες στο σχολείο» Ο ομότιμος καθηγητής κλασικής φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων που πέθανε χθες στα 86 του ήταν μια σπουδαία φυσιογνωμία των γραμμάτων, των ανθρωπιστικών σπουδών, της φιλολογίας και του πολιτισμού ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ 9.1.2019 | 12:50 Πηγή: www.lifo.gr