Διδακτική Ενότητα 4η: Ο πρωταγόρειος μύθος: η διανομή ιδιοτήτων στα ζώα

 

Διδακτική Ενότητα 4η

Ο πρωταγόρειος μύθος: η διανομή ιδιοτήτων στα ζώα

ΠΛΑΤΩΝ - ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ (320c-321b)

Ερμηνευτικές σημειώσεις, 

Επιμέλεια Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος, Φιλόλογος

 

 

ΚΕΙΜΕΝΟ - ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Ἦν γάρ ποτε χρόνος ὅτε θεοὶ μὲν ἦσαν, θνητὰ δὲ γένη οὐκ ἦν.

Γιατί ήταν κάποτε καιρός όταν υπήρχαν θεοί, δεν υπήρχαν όμως θνητά όντα.

Ἐπειδὴ δὲ καὶ τούτοις χρόνος ἦλθεν εἱμαρμένος γενέσεως,

Και όταν πια ήρθε και γι’ αυτά ο καθορισμένος από τη μοίρα χρόνος της δημιουργίας

τυποῦσιν αὐτὰ θεοὶ γῆς ἔνδον ἐκ γῆς καὶ πυρὸς μείξαντες

τα πλάθουν οι θεοί στο εσωτερικό της γης, αφού έκαναν μείγμα από χώμα και φωτιά

καὶ τῶν ὅσα πυρὶ καὶ γῇ κεράννυται.

και από όσα στοιχεία αναμειγνύονται με φωτιά και με χώμα.

Ἐπειδὴ δ' ἄγειν αὐτὰ πρὸς φῶς ἔμελλον, προσέταξαν Προμηθεῖ καὶ Ἐπιμηθεῖ

Όταν λοιπόν επρόκειτο να φέρουν αυτά στο φως, διέταξαν τον Προμηθέα και τον Επιμηθέα

κοσμῆσαί τε καὶ νεῖμαι δυνάμεις ἑκάστοις ὡς πρέπει.

και να τα εφοδιάσουν και να μοιράσουν στο καθένα ιδιότητες, όπως ταιριάζει.

Προμηθέα δὲ παραιτεῖται Ἐπιμηθεὺς αὐτὸς νεῖμαι,

Τον Προμηθέα όμως παρακαλεί ο Επιμηθέας να κάνει ο ίδιος τη μοιρασιά.

"Νείμαντος δέ μου," ἔφη, "ἐπίσκεψαι·"

«'Όταν λοιπόν μοιράσω εγώ», είπε, «έλα εσύ για έλεγχο».

καὶ οὕτω πείσας νέμει.

Και, αφού έτσι τον έπεισε, κάνει την διανομή.

Νέμων δὲ τοῖς μὲν ἰσχὺν ἄνευ τάχους προσῆπτεν,

Καθώς μοίραζε, λοιπόν, σε άλλα δύναμη χωρίς ταχύτητα, έδινε

τοὺς δ' ἀσθενεστέρους τάχει ἐκόσμει·

ενώ τα πιο αδύναμα τα εφοδίαζε με ταχύτητα˙

τοὺς δὲ ὥπλιζε, τοῖς δ' ἄοπλον διδοὺς φύσιν

Σε άλλα έδινε όπλα και σε άλλα, επειδή έδινε φύση χωρίς όπλα,

ἄλλην τιν' αὐτοῖς ἐμηχανᾶτο δύναμιν εἰς σωτηρίαν.

κάποια άλλη γι’ αυτά ικανότητα επινοούσε για τη σωτηρία τους.

Ἃ μὲν γὰρ αὐτῶν σμικρότητι ἤμπισχεν,

Όσα δηλαδή από αυτά τα έκανε μικρόσωμα,

πτηνὸν φυγὴν ἢ κατάγειον οἴκησιν ἔνεμεν·

τους έδωσε φτερά για να διαφεύγουν ή να ζουν υπόγεια˙

ἃ δὲ ηὖξε μεγέθει,τῷδε αὐτῷ αὐτὰ ἔσῳζεν·

και όσα τα έκανε μεγαλόσωμα, με αυτήν την ίδια ιδιότητα, τους εξασφάλιζε σωτηρία˙

καὶ τἆλλα οὕτως ἐπανισῶν ἔνεμεν.

και τις άλλες ιδιότητες μοίραζε, με ισοδύναμο τρόπο.

Ταῦτα δὲ ἐμηχανᾶτο εὐλάβειαν ἔχων μή τι γένος ἀϊστωθείη·

Αυτά λοιπόν επινοούσε, προσέχοντας καλά να μην αφανιστεί κάποιο είδος˙

ἐπειδὴ δὲ αὐτοῖς ἀλληλοφθοριῶν διαφυγὰς ἐπήρκεσε,

Αφού λοιπόν σε αυτά έδωσε με επάρκεια τα μέσα αποφυγής της αλληλοεξόντωσής τους,

πρὸς τὰς ἐκ Διὸς ὥρας εὐμάρειαν ἐμηχανᾶτο

για τις μεταβολές του καιρού από τον Δία, επινοούσε μέσα προστασίας

ἀμφιεννὺς αὐτὰ πυκναῖς τε θριξὶν καὶ στερεοῖς δέρμασιν,

ντύνοντάς τα και με πυκνά τριχώματα και με γερά δέρματα,

ἱκανοῖς μὲν ἀμῦναι χειμῶνα, δυνατοῖς δὲ καὶ καύματα,

ικανά τόσο να αντιμετωπίζουν τον χειμώνα, αλλά και κατάλληλα για τις ζέστες,

καὶ εἰς εὐνὰς ἰοῦσιν

και όταν πηγαίνουν στις φωλιές τους

ὅπως ὑπάρχοι τὰ αὐτὰ ταῦτα

να αποτελούν αυτά τα ίδια (τα τριχώματα και τα δέρματα),

στρωμνὴ οἰκεία τε καὶ αὐτοφυὴς ἑκάστῳ·

και το στρώμα που ζουν και δοσμένο από τη φύση στο καθένα˙

καὶ ὑποδῶν τὰ μὲν ὁπλαῖς,

και δίνοντας για υποδήματα σε άλλα οπλές

τὰ δὲ [θριξὶν καὶ] δέρμασιν στερεοῖς καὶ ἀναίμοις.

και σε άλλα [τρίχωμα και] δέρματα σκληρά και μάλιστα να μην ματώνουν.

 

ΔΟΜH ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ - ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ

Η αρχή του μύθου   -Ύπαρξη θεών και ανυπαρξία θνητών όντων: «῏Ην γάρ ποτε χρόνος ὅτε θεοὶ μὲν ἦσαν, θνητά δὲ γένη οὐκ ἦν».

«ἦν γάρ ποτε χρόνος»: - στοιχείο δημώδους ύφους. - Αποτελεί τυπική αρχή παραμυθιού, προσδιορίζοντας αόριστα τον χρόνο στον οποίο λαμβάνουν χώρα τα γεγονότα που θα αφηγηθεί. - Προβάλλει την έννοια του χρόνου ως κυρίαρχου φυσικού μεγέθους στο οποίο εγγράφεται η ύπαρξη των θεών και των θνητών όντων. Έτσι λοιπόν, με τη λέξη «χρόνος» ο σοφιστής εννοεί την αρχή του χρόνου, την αρχή της δημιουργίας, το σημείο εκείνο που ακολουθεί τη θεογονία, δηλαδή τη γένεση των θεών. - Προβάλλεται η τελεολογική εξήγηση του Πρωταγόρα για τη δημιουργία του ζωικού βασιλείου και του ανθρώπου «ὅτε θεοὶ μὲν ἦσαν» - Η αναφορά του Πρωταγόρα στην ύπαρξη των θεών, δεν αποσκοπεί στην θεολογική θεμελίωση της πολιτικής αρετής, εδώ δεν υπάρχει αντίθεση με τις ιδέες του σοφιστή, ο οποίος ήταν αγνωστικιστής, το κείμενο είναι ένας μύθος στον οποίο η παρουσία των θεών έχει αλληγορική, συμβολική σημασία (ο Δίας συμβολίζει τη νομοτέλεια που διέπει τη φύση, τον λόγο, τη λογική, ενώ ο Προμηθέας, ο Επιμηθέας και ο Ερμής που θα τον δούμε στην 6η διδακτ. εν. αποτελούν τα όργανα αυτής της νομοτέλειας, η οποία ρυθμίζει τις σχέσεις των όντων εξασφαλίζοντας τη μεταξύ τους ισορροπία. - Στη συνέχεια του μύθου θα δούμε ότι ο Πρωταγόρας δεν ενδιαφέρεται τόσο για το θέμα της ύπαρξης των θεών όσο για την εξήγηση της γένεσης του θρησκευτικού συναισθήματος. - Οι θεοί δεν είναι αιώνιοι, αλλά κι αυτοί, όπως και τα ζώα («καὶ τούτοις»), δημιουργήθηκαν μια δεδομένη χρονική στιγμή, που προηγήθηκε από τον χρόνο δημιουργίας των θνητών όντων. «θνητὰ δὲ γένη» - Σύμφωνα με τον πρωταγόρειο μύθο τα ζώα και ο άνθρωπος δημιουργούνται μαζί. Η διαφοροποίησή τους αρχίζει κατά το στάδιο της βιολογικής συγκρότησης του είδους, δηλαδή το επιμηθεϊκό (4η διδακτ.εν.), και ολοκληρώνεται με το προμηθεϊκό (στην 5η διδακτ. Εν.). - Αντανακλώνται εδώ στοιχεία για τις βιολογικές, ανθρωπολογικές, κοινωνιολογικές, πολιτικές και πολιτειακές θεωρήσεις της αρχαίας σοφιστικής και ειδικότερα του Πρωταγόρα.

Το επιμηθεϊκό στάδιο - Η αρχή της δημιουργίας των θνητών όντων από τους θεούς: «Επειδὴ δὲ καὶ τούτοις χρόνος ἦλθεν εἱμαρμένος γενέσεως, τυποῦσιν αὐτὰ θεοὶ γῆς ἔνδον ἐκ γῆς καὶ πυρὸς μείξαντες καὶ τῶν ὅσα πυρὶ καὶ γῇ κεράννυται».

Γενικά - Αντίθετα από τον Ησίοδο, ο οποίος στη Θεογονία του αναφέρει, μετά τη δημιουργία των θεών, την ύπαρξη των ανθρώπων, χωρίς να εξηγεί πώς πλάστηκαν και από ποιον (θεοκεντρική προσέγγιση), ο Πρωταγόρας μεταφέρει το κέντρο του ενδιαφέροντος στον άνθρωπο (ανθρωποκεντρική προσέγγιση). - Στον μύθο του παρακολουθούμε τη διαδικασία με την οποία τα μεν ζώα «διαμορφώθηκαν», απέκτησαν δηλαδή το καθένα τις δικές του ιδιότητες, ο δε άνθρωπος απέκτησε τα χαρακτηριστικά εκείνα, τις αρετές, που συνιστούν τελικά την ανθρώπινη ουσία του. - Θεωρείται σημαντική η προσφορά του πρωταγόρειου μύθου, γιατί σε αντίθεση με τις παραπάνω κοσμολογικές εκδοχές (Θεογονία του Ησιόδου, κ.τ.λ.) εκφράζει μια αισιόδοξη θεώρηση της εξέλιξης του ανθρώπινου πολιτισμού και εμπιστοσύνη στην προοδευτική πορεία του ανθρώπινου γένους, το οποίο ξεκινώντας από ατελέστερες μορφές βίου, προχωρεί σε αξιόλογα πολιτιστικά επιτεύγματα, «καὶ τούτοις» Ο σύνδεσμος και εδώ είναι προσθετικός δηλώνοντας ότι και για τους θεούς υπήρξε αρχή γένεσης, δεν είναι επομένως "άναρχοι". Η «γένεσις» λαμβάνεται ως η διαδικασία δημιουργίας. Στον Πρωταγόρα η γένεση των όντων και του κόσμου εμφανίζεται ως θεϊκή δημιουργία «χρόνος ἦλθεν εἱμαρμένος γενέσεως» - Σύμφωνα με τον Πρωταγόρα η γένεση του κόσμου δεν μπορούσε να συμβεί ούτε αργότερα ούτε και νωρίτερα, παρά μόνο στον προκαθορισμένο από την μοίρα χρόνο - εκφράζεται η αντίληψη στην ύπαρξη του προκαθορισμένου χρόνου, στο «πλήρωμα του χρόνου», στην αναγκαιότητα δηλαδή που οδηγεί το πέρασμα από μία εποχή σε άλλη, από μία μορφή ζωής σε άλλη. Στον Πρωταγόρα η ειμαρμένη αναφέρεται δύο φορές: ο ειμαρμένος χρόνος (4η ενότητα) και η ειμαρμένη ημέρα (5η ενότητα), ως στοιχεία που προσδιορίζουν χρονικά την εξέλιξη κάτω από την πίεση της ανάγκης για επιβίωση, για την βελτίωση των όρων ζωής. «τυποῦσιν αὐτὰ θεοὶ» - Οι θεοί αναλαμβάνουν να πλάσουν τα θνητά όντα περιοριζόμενοι στην δημιουργία της μορφής τους και όχι στις ιδιότητες και στα χαρακτηριστικά τους - προοικονομία «γῆς ἔνδον» - αποδίδεται η αρχέγονη αντίληψη της μητέρας-γης, στην οποία δημιουργήθηκαν όλα τα έμβια όντα, η αντίληψη της δημιουργίας όλων των οργανισμών, ζώων και φυτών στον μητρικό κόλπο της γης (γῆ παμμήτωρ, μήτηρ πάντων). Στη φράση αυτή η λέξη «γη» σημαίνει γη, την γήινη σφαίρα, ενώ στη φράση «ἐκ γῆς καὶ πυρὸς» σημαίνει την ύλη, το χώμα. - διαφαίνεται η αντίληψη του αυτοχθονισμού, της πεποίθησης ότι κάποιες ανθρώπινες κοινότητες δημιουργήθηκαν από τη γη την οποία οι ίδιοι και οι απόγονοί τους έχουν πατρίδα τους (αίσθημα περηφάνιας, προνομιακής σχέσης με την πατρίδα και ευγενικής καταγωγής). - οι αντιλήψεις αυτές ενισχύουν την θεωρία του Πρωταγόρα για τη δημιουργία των πλασμάτων κάτω από τη γη. «ἐκ γῆς καὶ πυρὸς … κεράννυται» - οι θεοί δημιούργησαν τα θνητά όντα από δύο βασικά στοιχεία, το χώμα και τη φωτιά, «ἐκ γῆς καὶ πυρὸς»(κοσμογονική θεωρία του Παρμενίδη). - αλλά και στοιχεία που μπορούν να αναμιχθούν μ' αυτά (δεν κατονομάζονται), «τῶν ὅσα πυρὶ καὶ γῇ κεράννυται», δηλαδή από τη σύνθεση της φωτιάς, του χώματος, του νερού και του αέρα (θεωρία του Εμπεδοκλή).

Η εντολή των θεών για την κατανομή ιδιοτήτων στα ζώα και η αντιστροφή των ρόλων του Προμηθέα και του Επιμηθέα : ᾿Επειδὴ δ᾿ ἄγειν αὐτὰ πρὸς φῶς ἔμελλον, προσέταξαν Προμηθεῖ καὶ ᾿Επιμηθεῖ κοσμῆσαί τε καὶ νεῖμαι δυνάμεις ἑκάστοις ὡς πρέπει. Προμηθέα δὲ παραιτεῖται ᾿Επιμηθεὺς αὐτὸς νεῖμαι, «Νείμαντος δέ μου,» ἔφη, «ἐπίσκεψαι·» καὶ οὕτω πείσας νέμει.

«ἄγειν αὐτὰ πρὸς φῶς» - συσχετισμός του φωτός με την ζωή, σκοτάδι: ανυπαρξία, φως: ύπαρξη (συμβολισμός του φωτός και στον πλατωνικό μύθο του Σπηλαίου) «προσέταξαν Προμηθεῖ καὶ ᾿Επιμηθεῖ» - Οι θεοί περιορίζονται μόνο να πλάσουν σε ένα πρώτο στάδιο τα όντα στο εσωτερικό της γης και στη συνέχεια, αναθέτουν τον εφοδιασμό τους με τις απαραίτητες ιδιότητες στους δύο Τιτάνες, τον Προμηθέα και τον Επιμηθέα.- προοικονομία (= στοιχεία με τα οποία στην αφήγηση οι αναγνώστες προετοιμάζονται για κάτι που πρόκειται να ακολουθήσει στη μελλοντική πορεία και εξέλιξη του μύθου, ένας τρόπος να προ-ρυθμίζονται και να διευθετούνται από πριν οι μελλοντικές σκηνές και τα γεγονότα που θα ακολουθήσουν ώστε ο αναγνώστης να τα δεχτεί αργότερα ως κάτι απόλυτα φυσικό και λογικό). - η σημασία των ονομάτων του Επιμηθέα και του Προμηθέα αποτελεί προϊδεασμό «νεῖμαι δυνάμεις ἑκάστοις ὡς πρέπει» -προσδιορίζει την "λογική" («νόμο της αναπλήρωσης») με την οποία θα ακολουθήσει ο εφοδιασμός των ζώων με τις απαραίτητες ιδιότητες. - Αποτελεί μέρος του σκεπτικού και της επιθυμίας των θεών, οι δυνάμεις προβάλλονται ως δώρα των θεών, ως εκ των προτέρων δοσμένες ιδιότητες που τα θνητά όντα διαθέτουν μέσω μιας νομοτέλειας που τα περιορίζει να είναι ότι προορίστηκαν να είναι, εγκλωβισμένα στα χαρακτηριστικά της βιολογικής τους δημιουργίας. - διατυπώνεται ο ιδεολογικός πυρήνας του μύθου στο εδάφιο αυτό : η σκόπιμη ισορροπία που χαρακτηρίζει τον ζωικό κόσμο. Ο Πρωταγόρας ερμηνεύει τελεολογικά τον «νόμο της αναπλήρωσης» στη φύση (= σύμφωνα με τους βιολογικούς νόμους κάθε ζώο έχει εφοδιαστεί με τα αναγκαία μέσα επιβίωσης, αυτοσυντήρησης και διαιώνισης του είδους του. Οι ιδιότητες μοιράζονται στα ζώα έτσι ώστε μία αδυναμία να αναπληρώνεται από μία ικανότητα, με σκοπό να εξασφαλίζονται με αυτόν τον τρόπο: α) η ύπαρξη και η διαιώνιση του κάθε είδους β) η ισορροπία του οικοσυστήματος μέσα από την εξισορρόπηση αντίρροπων δυνάμεων στο οικοσύστημα. «κοσμῆσαί τε καὶ νεῖμαι» - Σχήμα «πρωθύστερο» «Προμηθέα δὲ παραιτεῖται ᾿Επιμηθεὺς αὐτὸς νεῖμαι, 'Νείμαντος δέ μου", ἔφη, "ἐπίσκεψαι"·» - Προμηθεύς< προμηθής: προ + μῆτις = σκέψη, = ο προνοητικός, ο προβλεπων - Επιμηθεύς< ἐπί + μῆδος, (τά μήδεα= οἱ σκέψεις) = ο απρονόητος, απερίσκεπτος - Αντιστροφή των ρόλων/ μη δικαίωση του ονόματός του από τον Προμηθέα: Αντί για τον Προμηθέα αναλαμβάνει την κατανομή των ιδιοτήτων ο Επιμηθέας. Αποφασιστική για την εξέλιξη του μύθου. Προοικονομία: Η αντιστροφή των ρόλων των δύο Τιτάνων εξυπηρετεί άριστα την οικονομία του μύθου. -ο Επιμηθέας εκφράζει τη φάση της βιολογικής συγκρότησης των όντων. - ο Προμηθέας εκφράζει τη φάση της διαφοροποίησης του ανθρώπου ως είδος από τους άλλους ζωικούς οργανισμούς, έχοντας την ιδιότητα του έλλογου όντος. - Στο δεύτερο στάδιο διαγράφεται η αισιόδοξη αντίληψη του Πρωταγόρα για την εξέλιξη του ανθρώπινου γένους. «Νείμαντος δέ μου,» ἔφη, «ἐπίσκεψαι·» - Μετάβαση από τον πλάγιο λόγο σε ευθύ: στοιχείο που προσδίδει ζωντάνια, στοιχείο του "δημώδους", λαϊκότροπου ύφους.

Κατανομή των ιδιοτήτων από τον Επιμηθέα - Η προφύλαξη από τα άλλα ζώα : Νέμων δὲ τοῖς μὲν ἰσχὺν ἄνευ τάχους προσῆπτεν, τοὺς δ᾿ ἀσθενεστέρους τάχει ἐκόσμει· τοὺς δὲ ὥπλιζε, τοῖς δ᾿ ἄοπλον διδοὺς φύσιν ἄλλην τιν᾿ αὐτοῖς ἐμηχανᾶτο δύναμιν εἰς σωτηρίαν. ῞Α μὲν γὰρ αὐτῶν σμικρότητι ἤμπισχεν, πτηνὸν φυγὴν ἤ κατάγειον οἴκησιν ἔνεμεν· ἅ δὲ ηὖξε μεγέθει, τῷδε αὐτῷ αὐτὰ ἔσῳζεν· καὶ τἆλλα οὕτως ἐπανισῶν ἔνεμεν. Ταῦτα δὲ ἐμηχανᾶτο εὐλάβειαν ἔχων μή τι γένος ἀϊστωθείη·

«Νέμων δὲ … ἀϊστωθείη·». 1. Μέσα προφύλαξης από τους εχθρούς (τα άλλα ζώα) Για να προφυλάξει τα ζώα από τα άλλα ζώα, έδωσε: - σε άλλα σωματική δύναμη (τοῖς μὲν ἰσχὺν ἄνευ τάχους προσῆπτεν) - στα αδύναμα, ταχύτητα (τοὺς δ᾿ ἀσθενεστέρους τάχει ἐκόσμει) - σε άλλα όπλα (νύχια, δόντια, κέρατα, οπλές), - στα άοπλα έδωσε ή μικρό σώμα και ιδιότητες για να αντιμετωπίζουν τους κινδύνους, φτερά ή υπόγεια κατοικία, ή μεγάλο σώμα, και ως όπλο για να αντιμετωπίζουν τους κινδύνους, το ίδιο το μέγεθός τους. «καὶ τἆλλα οὕτως ἐπανισῶν ἔνεμεν.» - Ο Πρωταγόρας εξηγεί τελεολογικά τον «νόμο της αναπλήρωσης» στη φύση: η επίτευξη ισορροπίας στο οικοσύστημα μέσα από την αλληλεξουδετέρωση αντίρροπων τάσεων και δυνάμεων. - η τελική ισορροπία του οικοσυστήματος προκύπτει από την εναρμόνιση των αντιθέτων, ως μία ενότητα αντιθέτων (διαφαίνεται η θέση του Ηράκλειτου, για την «παλίντονον / ἀφανῆ ἁρμονίην»). - Σύμφωνα με τους βιολογικούς νόμους οι ιδιότητες μοιράζονται στα ζώα έτσι ώστε μία αδυναμία να αναπληρώνεται από μία ικανότητα, με σκοπό να εξασφαλίζονται: -η επιβίωση -και η αναπαραγωγή - Τέλος, η τελεολογική εξήγηση του «νόμου της αναπλήρωσης» στη φύση από τον Πρωταγόρα στην ενότητα αυτή, γίνεται ιδιαίτερα αντιληπτή στη χρήση της γλώσσας με το πλήθος των αντιθετικών σχημάτων: «τοῖς μὲν - τοὺς δὲ» κλπ και των προσδιορισμών του τελικού αιτίου: «εἰς σωτηρίαν» κλπ «Ταῦτα δὲ ἐμηχανᾶτο εὐλάβειαν ἔχων μή τι γένος ἀϊστωθείη·» Η κατανομή εφοδίων στα ζώα: Ο Επιμηθέας ανέλαβε το έργο του εφοδιασμού των ζώων με μεγάλη υπευθυνότητα («εὐλάβειαν ἔχων μή τι γένος ἀϊστωθείη·») Η διανομή που έκανε για τα ζώα ήταν υποδειγματική αφού πέτυχε την αντισταθμιστική και ισόρροπη κατανομή εφοδίων με σκοπό την διαιώνιση όλων των ειδών («οὕτως ἐπανισῶν ἔνεμεν».) ( Αλλά στην επόμενη ενότητα, την 5η, θα αποδειχθεί ότι ο Επιμηθέας ήταν σε θέση να επινοήσει, όχι όμως και να προνοήσει αφού θα ξεχάσει τον άνθρωπο).

- Η προφύλαξή από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες: ἐπειδὴ δὲ αὐτοῖς ἀλληλοφθοριῶν διαφυγὰς ἑπήρκεσε, πρὸς τὰς ἐκ Διὸς ὥρας εὐμάρειαν ἐμηχανᾶτο ἀμφιεννύς αὐτὰ πυκναῖς τε θριξὶν καὶ στερεοῖς δέρμασιν, ἱκανοῖς μὲν ἀμῦναι χειμῶνα, δυνατοῖς δὲ καὶ καύματα, καὶ εἰς εὐνὰς ἰοῦσιν ὅπως ὑπάρχοι τὰ αὐτὰ ταῦτα στρωμνὴ οἰκεία τε καὶ αὐτοφυὴς ἑκάστῳ· καὶ ὑποδῶν τὰ μὲν ὁπλαῖς, τὰ δὲ [θριξὶν καὶ] δὲρμασιν στερεοῖς καὶ ἀναίμοις.

«ἐπειδὴ δὲ αὐτοῖς … καὶ ἀναίμοις». 2. Μέσα προστασίας από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες: Για να προφυλάξει τα ζώα από την εναλλαγή των εποχών και τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες, που προέρχονται από τον Δία, έδωσε: σε άλλα πλούσιο τρίχωμα, σε άλλα χοντρό δέρμα, σε άλλα χοντρό δέρμα και χωρίς αίμα (πχ. φολίδες, λέπια). «τὰς ἐκ Διὸς ὥρας» Σύμφωνα με τις θρησκευτικές αντιλήψεις στην αρχαία Ελλάδα οι μεταβολές του καιρού προέρχονταν από τον Δία. «ὥρα» Η λέξη «ὥρα» λάμβανε τις εξής σημασίες: α. ο ορισμένος χρόνος, η χρονική περίοδος που ορίζεται από τους φυσικούς νόμους, η περίοδος του έτους, του μήνα, της ημέρας. β. η εποχή του έτους , η ακμή του έτους, μέρος της ημέρας ή του ημερονυκτίου (οι αρχαίοι Έλληνες διέκριναν τρεις εποχές του χρόνου: το «ἔαρ», δηλαδή την άνοιξη, το «θέρος», δηλαδή το καλοκαίρι, και τον «χειμῶνα», ενώ την «ὀπώραν», το φθινόπωρο, τη θεωρούσαν μάλλον ως ακμή του καλοκαιριού). Επειδή η λέξη χρησιμοποιούνταν ιδιαίτερα για να δηλώσει την καλύτερη εποχή του χρόνου, κατέληξε επίσης να σημαίνει, όπως η λέξη «καιρός», την κατάλληλη ώρα, τη σωστή στιγμή, όπως ακόμα και την καλή στιγμή της ζωής του ανθρώπου, δηλαδή τη νεότητα. (Στη μυθολογία, οι Ώρες, κόρες του Δία και της Θέμιδος, ήταν τρεις: η Ευνομία, η Δίκη και η Ειρήνη, προστάτευαν δε τις εποχές του έτους και τους καρπούς κάθε εποχής, και θεωρούνταν αιτίες της ωριμότητας και της τελειότητας όλων των φυσικών πραγμάτων, κυρίως δε της ακμής και της ομορφιάς του ίδιου του ανθρώπου.)

- Η εξασφάλιση τροφής: Τοὐντεῦθεν τροφὰς ἄλλοις ἄλλας ἐξεπόριζεν, τοῖς μὲν ἐκ γῆς βοτάνην, ἄλλοις δὲ δένδρων καρπούς, τοῖς δὲ ῥίζας· ἔστι δ᾿ οἷς ἔδωκεν εἶναι τροφὴν ζῴων ἄλλων βοράν·

«Τοὐντεῦθεν … ἄλλων βοράν» 3. Μέσα για την εξασφάλιση τροφής: Διαφορετικό είδος τροφής για κάθε ζωικό είδος για να μην εξαντληθούν οι πόροι, συγκεκριμένα είδη διατροφής. Έτσι, ο Επιμηθέας έδωσε τη δυνατότητα: - στα φυτοφάγα ζώα να τρώνε χόρτα, καρπούς δέντρων ή ρίζες - στα σαρκοφάγα ζώα να τρώνε τις σάρκες άλλων ζώων.

 

 

- Η διαιώνιση των ειδών: καὶ τοῖς μὲν ὀλιγογονίαν προσῆψε, τοῖς δ᾿ ἀναλισκομένοις ὑπὸ τούτων πολυγονίαν, σωτηρίαν τῷ γένει πορίζων.

«καὶ τοῖς μὲν ὀλιγογονίαν … τῷ γένει πορίζων.» 4. Μέσα για την διαιώνιση και αναπαραγωγή των ειδών: Προκειμένου να εξασφαλιστεί η διαιώνιση όλων των ειδών, ο Επιμηθέας έδωσε: α) ολιγογονία,(=μικρή γονιμότητα), στα σαρκοφάγα ζώα και β) πολυγονία,(=μεγάλη γονιμότητα), σε όσα γίνονται βορά άλλων ζώων Πως αποδίδεται στο απόσπασμα ο «νόμος της αναπλήρωσης»: Ο Πρωταγόρας αιτιολογεί τελεολογικά τις ιδιότητες και τις ικανότητες των ζώων -ανάλογα με τον σκοπό που υπηρετούν και τη λειτουργία που επιτελούν- ως εξής: -η ταχύτητα αντισταθμίζει την αδυναμία. -τα φτερά ή η υπόγεια κατοικία αντισταθμίζουν το μικρό σωματικό μέγεθος. -όσα ζώα έχουν δύναμη, δεν χρειάζονται ταχύτητα. -όσα έχουν μεγάλο σωματικό μέγεθος, σώζονται χάρη σ’ αυτό. -τα όπλα αντισταθμίζουν την έλλειψη δύναμης και ταχύτητας. -για να αντιμετωπίζουν τις μεταβολές του καιρού, εφοδιάζονται με πυκνό τρίχωμα και γερό δέρμα. -δίνονται διαφορετικά είδη τροφής σε κάθε είδος ζώου, για να μην εξαντληθούν συγκεκριμένα είδη διατροφής. -σε αυτά που γίνονται βορά άλλων ζώων δίνεται η δυνατότητα να γεννούν πολλούς απογόνους. -όσα τρέφονται με άλλα ζώα, γεννούν λίγους απογόνους.