ΑΡΧΑΙΑ, ΦΑΚΕΛΟΣ ΥΛΙΚΟΥ, Διδακτική Ενότητα 2
Τὰ ὑποκείμενα πρὸς τὸν βίον ἡμῖν, οἷον τὸ σῶμα καὶ τὰ περὶ τὸ σῶμα, καθάπερ ὄργανά τινα ὑπόκειται, τούτων δ’ ἐπικίνδυνός ἐστιν ἡ χρῆσις, καὶ πλέον θάτερον ἀπεργάζεται τοῖς μὴ δεόντως αὐτοῖς χρωμένοις. Δεῖ τοίνυν ὀρέγεσθαι τῆς ἐπιστήμης κτᾶσθαί τε αὐτὴν καὶ χρῆσθαι αὐτῇ προσηκόντως, δι’ ἧς πάντα ταῦτα εὖ θησόμεθα. Φιλοσοφητέον ἄρα ἡμῖν, εἰ μέλλομεν ὀρθῶς πολιτεύσεσθαι καὶ τὸν ἑαυτῶν βίον διάξειν ὠφελίμως.
Ἔτι τοίνυν ἄλλαι μέν εἰσιν αἱ ποιοῦσαι ἕκαστον τῶν ἐν τῷ βίῳ πλεονεκτημάτων ἐπιστῆμαι, ἄλλαι δὲ αἱ χρώμεναι ταύταις, καὶ ἄλλαι μὲν αἱ ὑπηρετοῦσαι, ἕτεραι δὲ αἱ ἐπιτάττουσαι, ἐν αἷς ἐστιν ὡς ἂν ἡγεμονικωτέραις ὑπαρχούσαις τὸ κυρίως ὂν ἀγαθόν. Εἰ τοίνυν μόνη ἡ τοῦ κρίνειν ἔχουσα τὴν ὀρθότητα καὶ ἡ τῷ λόγῳ χρωμένη καὶ ἡ τὸ ὅλον ἀγαθὸν θεωροῦσα, ἥτις ἐστὶ φιλοσοφία, χρῆσθαι πᾶσι καὶ ἐπιτάττειν κατὰ φύσιν δύναται, φιλοσοφητέον ἐκ παντὸς τρόπου, ὡς μόνης φιλοσοφίας τὴν ὀρθὴν κρίσιν καὶ τὴν ἀναμάρτητον ἐπιτακτικὴν φρόνησιν ἐν ἑαυτῇ περιεχούσης.
1.
Διαγραμματική Παρουσίαση
1η Παράγραφος.
Επιχείρημα:
προκείμενη: Τὰ ὑποκείμενα πρὸς τὸν βίον ἡμῖν, οἷον τὸ σῶμα καὶ τὰ περὶ τὸ σῶμα, καθάπερ ὄργανά τινα ὑπόκειται,
Αυτά που διαθέτουμε για τη ζωή μας, όπως το σώμα μας και όσα συνδέονται με το σώμα (τα σχετικά με το σώμα), είναι στα χέρια μας ως κάποια εργαλεία
προκείμενη: τούτων δ’ ἐπικίνδυνός ἐστιν ἡ χρῆσις, καὶ πλέον θάτερον ἀπεργάζεται τοῖς μὴ δεόντως αὐτοῖς χρωμένοις.
όμως η χρήση τους είναι επικίνδυνη και μάλιστα φέρνουν το αντίθετο αποτέλεσμα σε αυτούς που δεν τα χρησιμοποιούν σωστά.
συμπέρασμα: Δεῖ τοίνυν ὀρέγεσθαι τῆς ἐπιστήμης κτᾶσθαί τε αὐτὴν καὶ χρῆσθαι αὐτῇ προσηκόντως, δι’ ἧς πάντα ταῦτα εὖ θησόμεθα.
Ο άνθρωπος πρέπει να επιθυμεί τη γνώση που επιτρέπει την ορθή και ωφέλιμη χρήση των διάφορων μέσων, και να την αποκτήσουμε και να τη χρησιμοποιούμε με τον κατάλληλο τρόπο.
Διατύπωση Θέσης - Τελικό Συμπέρασμα: Φιλοσοφητέον ἄρα ἡμῖν, εἰ μέλλομεν ὀρθῶς πολιτεύσεσθαι καὶ τὸν ἑαυτῶν βίον διάξειν ὠφελίμως.
Πρέπει, επομένως, να φιλοσοφούμε, αν θέλουμε να γίνουμε καλοί πολίτες και να ζήσουμε τη ζωή μας ωφέλιμα.
Τα οφέλη της φιλοσοφίας στον βίο:
Το όφελος είναι διπλό:
στο δημόσιο βίο θα δρούμε με ορθό τρόπο
στον ιδιωτικό βίο θα ενεργούμε με τρόπο ωφέλιμο
Δεῖ - Φιλοσοφητέον: φανερώνουν δεοντολογικό χαρακτήρα
ἡμῖν: αποδίδει διαχρονικότητα στην προτροπή του Αριστοτέλη καθώς αυτή αφορά όλους τους ανθρώπους (και τον Αριστοτέλη και τους φιλοσόφους) ανεξαρτήτου εποχής.
2η Παράγραφος.
1ο ζεύγος επιστημών
Ἔτι τοίνυν ἄλλαι μέν εἰσιν αἱ ποιοῦσαι ἕκαστον τῶν ἐν τῷ βίῳ πλεονεκτημάτων ἐπιστῆμαι, ἄλλαι δὲ αἱ χρώμεναι ταύταις, καὶ ἄλλαι μὲν αἱ ὑπηρετοῦσαι,
Επίσης (ακόμα), άλλες είναι οι ακριβείς γνώσεις που μας προσφέρουν όσα είναι ωφέλιμα στη ζωή μας, κι άλλες εκείνες που μας εξασφαλίζουν το σωστό τρόπο χρήσης αυτών των γνώσεων,
2ο ζεύγος επιστημών
ἕτεραι δὲ αἱ ἐπιτάττουσαι, ἐν αἷς ἐστιν ὡς ἂν ἡγεμονικωτέραις ὑπαρχούσαις τὸ κυρίως ὂν ἀγαθόν.
άλλες πάλι είναι οι βοηθητικές και άλλες οι καθοδηγητικές, στις οποίες βρίσκεται, καθώς είναι βέβαια οι ηγεμονικότερες, το κυρίως αγαθό.
Yποθετικός συλλογισμός:
προκείμενη: Εἰ τοίνυν μόνη ἡ τοῦ κρίνειν ἔχουσα τὴν ὀρθότητα καὶ ἡ τῷ λόγῳ χρωμένη καὶ ἡ τὸ ὅλον ἀγαθὸν θεωροῦσα, - χρῆσθαι πᾶσι καὶ ἐπιτάττειν κατὰ φύσιν δύναται,,
Αν λοιπόν μόνον η επιστήμη εκείνη που διαθέτει την ορθή κρίση και χρησιμοποιεί το λόγο (τη φρόνηση) και έχει την ικανότητα της συνολικής θεώρησης του αγαθού, μπορεί να χρησιμοποιεί όλες τις άλλες και να τις κατευθύνει σύμφωνα με τη φύση τους,
προκείμενη: ἥτις ἐστὶ φιλοσοφία, η οποία είναι η φιλοσοφία,
φιλοσοφητέον ἐκ παντὸς τρόπου
τότε πρέπει με κάθε τρόπο να φιλοσοφούμε,
ὡς μόνης φιλοσοφίας τὴν ὀρθὴν κρίσιν καὶ τὴν ἀναμάρτητον ἐπιτακτικὴν φρόνησιν ἐν ἑαυτῇ περιεχούσης.
γιατί μόνο η φιλοσοφία εμπεριέχει την ορθή κρίση και τη φρόνηση που κατευθύνει αλάνθαστα τις πράξεις μας.
Ο βασικός συλλογισμός
Στα αποσπάσματα 8-9 ο Αριστοτέλης επιχειρεί να αποδείξει την αναγκαιότητα της φιλοσοφικής δραστηριότητας με δύο διαφορετικά επιχειρήματα:
Η πρώτη παράγραφος επισημαίνει την αναγκαιότητα της σωστής χρήσης όσων εργαλείων διαθέτουμε για τη ζωή· προϋπόθεση της σωστής χρήσης αποτελεί η ασφαλής και έγκυρη γνώση (ἐπιστήμη). Ο άνθρωπος διαθέτει για παράδειγμα το σώμα και όσα εξυπηρετούν το σώμα, ως ένα είδος εργαλείων (ὄργανα) που από μόνα τους δεν είναι ούτε κάτι καλό ούτε κάτι κακό. Η χρήση τους, όμως, ενέχει κινδύνους, και τις περισσότερες φορές προκαλούν αντίθετο αποτέλεσμα. Κατά συνέπεια, απαιτείται (δεῖ) η ασφαλής και στέρεη γνώση (ἐπιστήμη) που θα αποτρέψει τους κινδύνους και θα συμβάλει στην καλύτερη χρήση του (προσηκόντως), εξυπηρετώντας τον απώτερο στόχο του ανθρώπου.
Αξιοσημείωτη η κλιμάκωση: ο άνθρωπος επιζητά τη γνώση, μετά προβαίνει στην απόκτησή της με τελικό ζητούμενο όμως την εφαρμογή της και τη σωστή χρήση της.( ὀρέγεσθαι τῆς ἐπιστήμης κτᾶσθαί τε αὐτὴν καὶ χρῆσθαι αὐτῇ προσηκόντως). Σε αυτήν τη γνώση στοχεύει η φιλοσοφία και γι' αυτό είναι απαραίτητο κατά τρόπο διττό, εάν θέλουμε να παρακολουθούμε σωστά τις κρατικές υποθέσεις και να διαμορφώνουμε επωφελώς την ιδιωτική μας ζωή: Φιλοσοφητέον ἄρα ἡμῖν (= χρὴ ἡμᾶς φιλοσοφεῖν), εἰ μέλλομεν ὀρθῶς πολιτεύεσθαι καὶ τὸν ἑαυτῶν βίον διάξειν ὠφελίμως. Η διατύπωση είναι δεοντολογική, στο πλαίσιο ενός υποθετικού συλλογισμού, αποκτώντας μία διάσταση διαχρονική (ἡμῖν).
Η δεύτερη παράγραφος αποτελεί ένα επιπλέον (Ἔτι...) επιχείρημα για την αναγκαιότητα της φιλοσοφίας, αφού αυτή μπορεί να χρησιμοποιεί σωστά όλα τα είδη γνώσης. Πιο συγκεκριμένα, κατά τον Αριστοτέλη η γνώση μπορεί να κατηγοριοποιηθεί σε διάφορα επίπεδα με διαφορετική στόχευση:
α) γνώση που παράγει τα αγαθά της ζωής και γνώση που τα χρησιμοποιεί,
β) είδη γνώσης που υπηρετούν και είδη γνώσης που επιτάσσουν: τα τελευταία εκπροσωπούν τον υψηλότερο βαθμό γνώσης και σε αυτά βρίσκεται το καθαυτό αγαθό (ο κεντρικός στόχος).
Ακολουθεί υποθετική διατυπωση: Εἰ τοίνυν μόνη ἡ τοῦ κρίνειν ἔχουσα τὴν ὀρθότητα καὶ ἡ τῷ λόγῳ χρωμένη καὶ ἡ τὸ ὅλον ἀγαθὸν θεωροῦσα, ἥτις ἐστὶ φιλοσοφία, χρῆσθαι πᾶσι καὶ ἐπιτάττειν κατὰ φύσιν δύναται·
εάν η φιλοσοφία, εκείνο δηλαδή το είδος γνώσης που
α) καταλήγει σε διατύπωση σωστής κρίσης,
β) χρησιμοποιεί τη λογική και
γ) στοχεύει συνολικά το αγαθό,
μπορεί να χρησιμοποιεί όλα τα άλλα είδη γνώσης και να τα διευθύνει σύμφωνα με τις αρχές της φύσης (κατὰ φύσιν),
Συμπέρασμα/ η αναγκαιότητα της φιλοσοφικής δραστηριότητας: τότε πρέπει να φιλοσοφούμε (φιλοσοφητέον =χρὴ φιλοσοφεῖν),
Αιτιολόγηση:καθώς κατά την άποψη του Αριστοτέλη (ὡς...) μόνο η φιλοσοφία περικλείει τη σωστή κρίση και την αλάνθαστη (ἀναμάρτητον) γνώση, που διαθέτει την ορίζουσα δύναμη να καθορίζει τι πρέπει και τι δεν πρέπει να κάνουμε (ἐπιτακτικὴν φρόνησιν).
Η διατύπωση και εδώ είναι δεοντολογική, αποτελεί το συμπέρασμα μιας ακόμη υποθετικής διατύπωσης, ενώ αιτιολογείται από την υποκειμενική παραδοχή για τη μοναδικότητα της φιλοσοφίας (ὡς μόνης φιλοσοφίας τὴν ὀρθὴν κρίσιν καὶ τὴν ἀναμάρτητον ἐπιτακτικὴν φρόνησιν ἐν ἑαυτῇ περιεχούσης).
