Οι πηγές της γνώσης

Τρίτη Θεματική Ενότητα: Κατανοώντας την πραγματικότητα: οι απόψεις του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη για την πηγή της γνώσης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Κατανοώντας τα πράγματα

Ενότητα δεύτερη: Λέξεις, νόημα και καθολικές έννοιες (μόνο: ιδέες, δυϊσμός, καθόλου-καθολικές έννοιες).

Καθολικές έννοιες: Ο Αριστοτέλης πρώτος θεώρησε ότι σχηματίζονται στο νου οι "καθολικές έννοιες" που είναι ανεξάρτητες από τη λέξη ως εικόνα με γράμματα και ως ήχος που χρησιμοποιούν οι διάφορες γλώσσες του κόσμου. Όλοι οι άνθρωποι καταλαβαίνουν το ίδιο πράγμα όταν ακούν την λέξη «σπίτι» σε όποια γλώσσα και αν διατυπωθεί.

Οι φιλόσοφοι και οι καθολικές έννοιες

Α. Πλάτωνας - δυϊσμός: ονομάζει «ιδέα» αυτό το καθολικό, βασικό και σταθερό χαρακτηριστικό ενός αντικειμένου, που δεν αλλάζει, παρά τις διάφορες μορφές που εμφανίζεται. Οι ιδέες είναι σταθερές και αιώνιες, έξω από τον αισθητό κόσμο. Στην πραγματικότητα έχουμε δύο υποστάσεις, την υλική ή αισθητή και τη νοητή (Δυισμός).

Β. Αριστοτέλης: πιστεύει ότι οι καθολικές έννοιες προκύπτουν από τις εικόνες των φυσικών πραγμάτων και αυτές επεξεργάζεται ο νους. Έρχεται δηλαδή σε αντίθεση με τον Πλάτωνα που πιστεύει ότι αυτές οι έννοιες - ιδέες βρίσκονται σ΄ ένα άυλο κόσμο, μη υλικό και μη φυσικό κόσμο.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Αναζητώντας τη γνώση

Ενότητα τρίτη: Θεωρίες για την πηγή της γνώσης
1. Ορθολογισμός (μόνο: ορισμός, a priori / προεμπειρική γνώση, θεωρία της ανάμνησης, Πλάτων), θεωρίες για τη πηγή της γνώσης.

1. Ορθολογισμός (ρασιοναλισμός)

Ορισμός: Ορθολογισμός (ρασιοναλισμός): Ο ορθολογισμός ή ρασιοναλισμός είναι μια κατεύθυνση της φιλοσοφίας που αποδέχεται ως αφετηρία της γνώσεως τη λογική σκέψη. Διατύπωσε την θεωρία της προεμπειρικής γνώσης ότι δηλαδή υπάρχουν μέσα στο νου του ανθρώπου πράγματα πριν την εμπειρία. Η συνέχεια της επαφής με τα πράγματα παρέχει εμπειρία και γνώση. Άρα πηγή της γνώσης είναι ο ορθός λόγος. Από την περίοδο του διαφωτισμού ο ορθολογισμός συνδέεται συνήθως με την εισαγωγή των μαθηματικών μεθόδων στη φιλοσοφία, αρχικά με το έργο των Ντεκάρτ, Λάιμπνιτς και Σπινόζα

Από την άλλη, ορθολογισμός είναι η σκόπιμη και άψογη (από την άποψη της τυπικής λογικής) χρήση των επιχειρηματολογικών μέσων της σκέψης, για να κατοχυρωθεί θεωρητικά μια δεδομένη θεμελιώδης στάση απέναντι στον κόσμο.

a priori/προεμπειρική γνώση: Σύμφωνα με τους ορθολογιστές φιλοσόφους, η γνώση μας για τον κόσμο προέρχεται κυρίως από τον ίδιο τον ορθό λόγο και τα βασικά της στοιχεία μπορούν να αναζητηθούν στον νου μας. Η γνώση αυτή μπορεί να αποκληθεί a priori ή προ-εμπειρική, αφού φαίνεται να είναι δυνατή πριν ή ανεξάρτητα από οποιαδήποτε εμπειρία.

θεωρία της ανάμνησης:Στην αρχαιότητα σημαντικός εκπρόσωπος της ορθολογιστικής προσέγγισης μπορεί να θεωρηθεί ο Πλάτων. Για τον Πλάτωνα η ανθρώπινη γνώση βασίζεται κατ’ αρχάς στην ανάμνηση των ιδεών που έχει αντικρίσει η αθάνατη ψυχή προτού ενσαρκωθεί στο σώμα. Με την κατάλληλη νοητική άσκηση και μέσα από τη μελέτη των μαθηματικών, η ψυχή μπορεί να γνωρίσει τη βαθύτερη πνευματική πραγματικότητα των ιδεών, οι οποίες υπάρχουν αιώνια, ενώ ο υλικός κόσμος αποτελεί ατελή αντανάκλασή τους.

Θεωρίες για τη πηγή της γνώσης:

α) Πλάτων: η ανθρώπινη γνώση βασίζεται στην ανάμνηση των ιδεών που έχει αντικρίσει η αθάνατη ψυχή προτού ενσαρκωθεί στο σώμα. Με την κατάλληλη νοητική άσκηση και με τη βοήθεια των μαθηματικών μέσα από τη μελέτη των μαθηματικών, η ψυχή προσπαθεί να θυμηθεί τη γνώση.

β) Ντεκάρτ: Πηγή γνώσης ο ορθός λόγος. Η ανθρώπινη γνώση βασίζεται στις πεποιθήσεις εκείνες που αποδεικνύονται απόλυτα από τον ορθό λόγο. Υπάρχουν γνώσεις βασικές που όμως πρέπει να τις ξαναδούμε μέσα από μια διαδικασία αμφισβήτησης, την μέθοδο της συστηματικής αμφιβολίας

γ) Σπινόζα και Λάιμπνιτς: Σύμφωνα μ’ αυτούς πηγή της γνώσης είναι ο νους που είναι εφοδιασμένος με έμφυτες ιδέες και λογικές αρχές και έτσι ο νους μας μπορεί να κατανοήσει την πραγματικότητα στηριζόμενος στη χρησιμοποίηση τους.

ε)Χέγκελ:Πηγή της γνώσης ο ορθός λόγος. Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε την πραγματικότητα αλλά την εξέλιξή της. Πίστευε ότι ο ορθός λόγος του επέτρεπε να κατανοήσει πλήρως και να προβλέψει την πορεία της ανθρώπινης ιστορίας.

2. Εμπειρισμός (μόνο: ορισμός, στοιχειώδεις πεποιθήσεις/ιδέες, πρωταρχική γνώση, επαγωγή, Αριστοτέλης).

Ορισμός: Εμπειρισμός είναι μια κατεύθυνση της φιλοσοφίας κατά την οποία η γνώση μας για τον κόσμο προέρχεται κυρίως ή και αποκλειστικά από τις αισθήσεις. Η γνώση προέρχεται από την εμπειρία που αποκτάται μέσω των αισθήσεων. Αυτές μπορεί να είναι είτε οι πέντε εξωτερικές παραδοσιακές αισθήσεις ή οι εσωτερικές αισθήσεις, όπως είναι ο πόνος και η ευχαρίστηση.

Στηρίζεται στην a posteriori γνώση, δηλαδή στη μη ύπαρξη έμφυτων αλλά επίκτητων ιδεών, και διακρίνει την εξωτερική αίσθηση μέσω της οποίας λαμβάνουμε τα εξωτερικά ερεθίσματα και την εσωτερική αίσθηση, μέσω της οποίας τα επεξεργαζόμαστε και δημιουργούμε τις έννοιες και στη συνέχεια τις γνώσεις. Επομένως ότι η γνώση βασίζεται ουσιαστικά στην εμπειρία

Στοιχειώδεις πεποιθήσεις/ιδέες Κατά τους εμπειριστές η αφετηρία της γνώσης μας για τον κόσμο συνίσταται στην καταχώριση, στην αποτύπωση στον νου, μέσα από την αισθήσεις, των "στοιχειωδών δεδομένων" του κόσμου που μας περιβάλλει. Είναι δύσκολο να συμφωνήσουμε για το τι είναι "στοιχειώδες δεδομένο" αλλά μπορούμε να το αντιληφθούμε και ως τις πληροφορίες που αντλούμε από τις αισθήσεις. Η καταχώριση αυτή, όταν πραγματοποιείται, δημιουργεί στον νου στοιχειώδεις πεποιθήσεις ή ιδέες, απλές δηλαδή παραστάσεις αυτών των δεδομένων.

Πρωταρχική γνώση η αντίστοιχη στοιχειώδης πεποίθηση που αποτυπώνει στον νου το στοιχειώδες δεδομένο είναι η ζητούμενη "θεμελιώδης" και "πρωταρχική γνώση".

Επαγωγή: Αν και ο Αριστοτέλης τονίζει τη σημασία της λειτουργίας του νου για την επίτευξη επιστημονικής γνώσης της πραγματικότητας, πιστεύει πως η γνώση αυτή προϋποθέτει επαγωγική πορεία, δηλαδή μετάβαση από το μερικό και συγκεκριμένο στο γενικό και αφηρημένο. Ωστόσο, η σύλληψη του μερικού και συγκεκριμένου δεν είναι δυνατή χωρίς τη λειτουργία των αισθήσεων που μας συνδέουν άμεσα με τον φυσικό κόσμο.

Αριστοτέλης: Οι αισθήσεις μας μάς προμηθεύουν μ΄ ένα αισθητικό υλικό. Ο νους έχει τη δυνατότητα να επεξεργάζεται το υλικό, ν΄ αφαιρεί τα διαφοροποιητικά στοιχεία, να εντοπίζει τα κοινά και να καταλήγει σε γενικές αρχές.

by Pap kostas