ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ - ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΟΥ ΕΞΕΤΑΖΕΤΑΙ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ

 

ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ - ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΠΟΥ ΕΞΕΤΑΖΕΤΑΙ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ

1. ΙΣΤΟΡΙΑ (για τους μαθητές/-τριες της Ομάδας Προσανατολισμού Θετικών Σπουδών και Σπουδών Υγείας και Ομάδας Προσανατολισμού Σπουδών Οικονομίας και Πληροφορικής) Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟ: Ιωάννη Κολιόπουλου, Κωνσταντίνου Σβολόπουλου, Ευάνθη Χατζηβασιλείου, Θεόδωρου Νημά, Χάριτος Σχολινάκη -Χελιώτη, Ιστορία του Νεότερου και του Σύγχρονου Κόσμου (από το 1815 έως σήμερα) Γ΄ Γενικού Λυκείου – Γενικής Παιδείας ΙΤΥΕ – ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄. Η ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΝ 19° ΑΙΩΝΑ (1815-1871)

Εισαγωγή

3. Η Ελληνική Επανάσταση του 1821. Ένα μήνυμα ελευθερίας για την Ευρώπη. Οι υποενότητες: Ο χαρακτήρας της Ελληνικής Επανάστασης. Οργάνωση και έκρηξη της επανάστασης. Η πολιτική συγκρότηση των Ελλήνων. Η έκβαση της Επανάστασης.

4. Το ελληνικό κράτος και η εξέλιξη του (1830-1881)

5. Το Ανατολικό Ζήτημα και ο Κριμαϊκός Πόλεμος Οι υποενότητες: Το «Ανατολικό Ζήτημα» ως ιστορικός όρος. Το «Ανατολικό Ζήτημα» κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα

6. Η Βιομηχανική Επανάσταση. Η υποενότητα: Η Βιομηχανική Επανάσταση στην Αγγλία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄. ΑΠΟ ΤΟΝ 19ο ΣΤΟΝ 20ό ΑΙΩΝΑ (1871-1914)

1. Η ακμή της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας

3. Προσπάθειες για τον εκσυγχρονισμό της Ελλάδας. Οι υποενότητες: Η κατάσταση στο ελληνικό κράτος κατά την πρώτη πεντηκονταετία του βίου του. Ο Χαρίλαος Τρικούπης και η εκσυγχρονιστική πολιτική του. Το Κίνημα στο Γουδή και ο Ελ. Βενιζέλος.

4. Εθνικά κινήματα στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Οι τρεις πρώτες παράγραφοι της υποενότητας: Ο γεωγραφικός χώρος και τα ιστοριογραφικά στερεότυπα: «Οι εθνικές ιστοριογραφίες των λαών… τους «άλλους» και τους αντιπάλους».

5. Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912-1913) Οι υποενότητες: Ο Α΄ Βαλκανικός πόλεμος. Ο Β΄ Βαλκανικός πόλεμος και η Συνθήκη του Βουκουρεστίου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄. Ο Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΜΕΣΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ

Εισαγωγή

2. Η διεξαγωγή και η έκβαση του πολέμου (1914-1918)
Οι υποενότητες: Ο πόλεμος γίνεται παγκόσμιος. Μακεδονικό μέτωπο και το τέλος του πολέμου. Οι συνέπειες του πολέμου.

3. Η Ελλάδα στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

4. Το Συνέδριο Ειρήνης των Παρισίων (1919-1920)

5. Ο Μικρασιατικός Πόλεμος (1919-1922)

6. Η Ρωσική Επανάσταση Οι υποενότητες: Η Οκτωβριανή Επανάσταση και η εγκαθίδρυση του κομμουνιστικού καθεστώτος. Η ίδρυση και η οργάνωση της ΕΣΣΔ.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ΄. Η ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ

1. Η δεκαετία 1920-1930 Η υποενότητα: Οι προκλήσεις κατά της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και του φιλελευθερισμού

2. Εσωτερικές εξελίξεις στην Ελλάδα (1923-1930) Η υποενότητα: Προς την πολιτική σταθεροποίηση

3. Η διεθνής οικονομική κρίση και οι συνέπειες της Η υποενότητα: Η εκδήλωση και οι συνέπειες της κρίσης (1929-1932)

4. Η Ελλάδα στην κρίσιμη δεκαετία 1930-1940 Η υποενότητα: Η πολιτική αστάθεια και η εγκαθίδρυση της δικτατορίας

5. Ο υπόλοιπος κόσμος Η υποενότητα: Η οικονομική ανάκαμψη των ΗΠΑ και η ενίσχυση της διεθνούς θέσης τους.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε΄. Ο Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Εισαγωγή

1. Προς νέα ένοπλη αναμέτρηση. Η υποενότητα: Η εισβολή στην Πολωνία και η έναρξη του πολέμου.

3. Η συμμετοχή της Ελλάδας στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και η Εθνική Αντίσταση

4. Η συμμαχική αντεπίθεση και η ολοκληρωτική ήττα της ναζιστικής Γερμανίας - Η συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας Η υποενότητα: Η παράδοση της Γερμανίας και της Ιαπωνίας

5. Τα εγκλήματα πολέμου κατά της Ανθρωπότητας - Το Ολοκαύτωμα

6. Ο ανταγωνισμός στο στρατόπεδο των νικητών

7. Οι συνθήκες Ειρήνης και η ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ΄. Ο ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

1. Η μεταπολεμική οργάνωση της Διεθνούς Κοινωνίας - Η σύσταση και η λειτουργία του ΟΗΕ
Η υποενότητα: Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ)

2. Η έναρξη του Ψυχρού Πολέμου, οι επιπτώσεις του στην Ελλάδα και ο Εμφύλιος Πόλεμος

4. Η αποαποικιοποίηση και ο Τρίτος Κόσμος. Η υποενότητα: Η πτώση των αποικιακών αυτοκρατοριών

5. Η πορεία προς την ευρωπαϊκή ενοποίηση: πραγματικότητες και προοπτικές

6. Η Ελλάδα έως το 1974

7. Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης και η ένταξη στην Ενωμένη Ευρώπη

8. Το Κυπριακό Πρόβλημα

2. ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΜΑΔΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ – Γ΄ ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

Όπως καθορίζεται στην υπό στοιχεία 85745/Δ2/11.7.2022 (Β΄ 3731) υπουργική απόφαση.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4. Η Εθνοσυνέλευση του 1862-1864

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Β. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ (1844-1880)

 

4. Η Εθνοσυνέλευση του 1862-1864

Οι εκλογές του 1862

Οι επαναστάτες προκήρυξαν εκλογές αντιπροσώπων για Εθνοσυνέλευση, η οποία θα ψήφιζε νέο σύνταγμα. Οι εκλογές έγιναν το Νοέμβριο του 1862. Η πλειονότητα των αντιπροσώπων που εκλέχθηκαν προερχόταν από τοπικά ψηφοδέλτια χωρίς κομματικές παρεμβάσεις. Αυτό είναι μία ακόμη απόδειξη ότι τα «ξενικά» κόμματα είχαν χρεοκοπήσει. Μέσα στην εθνοσυνέλευση συγκροτήθηκαν οι πυρήνες των δύο μεγάλων παρατάξεων, των πεδινών και των ορεινών, όπως ονομάστηκαν.

Οι πεδινοί

Οι πεδινοί είχαν ως ηγέτη τον Δημήτριο Βούλγαρη, ο οποίος υπονόμευε τους κοινοβουλευτικούς θεσμούς. Με παρεμβάσεις στο στρατό επιχείρησε τη δημιουργία σώματος «πραιτωριανών» για να εξασφαλίσει την παραμονή του στην εξουσία.

Εμπόδιο στις επιδιώξεις του στάθηκαν πολιτικές ομάδες και θεσμοί. Ο Βούλγαρης έβρισκε οπαδούς ανάμεσα σ' εκείνους που είχαν διοριστεί παράνομα στο στρατό ή στο δημόσιο, και φοβούνταν μη χάσουν τη θέση τους σε περίπτωση επικράτησης συνθηκών κοινοβουλευτικής νομιμότητας, σε άνεργους πτυχιούχους και στους μικροκαλλιεργητές.

Οι ορεινοί

Οι ορεινοί απαρτίστηκαν από διάφορες ομάδες (υπό τον Δ. Γρίβα και τον Κ. Κανάρη) με κοινό στόχο την αντίσταση στην πολιτική των πεδινών. Βρήκαν υποστηρικτές μεταξύ των μικροκαλλιεργητών, των κτηνοτρόφων, των εμπόρων και των πλοιοκτητών.

Άλλοι πολιτικοί σχηματισμοί: Εθνικόν Κομιτάτον,  Εκλεκτικοί

Ο λαός συμμετείχε ενεργά στη συγκρότηση αυτών των δύο παρατάξεων. Μικρότερη απήχηση είχαν άλλοι πολιτικοί σχηματισμοί:  

Το Εθνικόν Κομιτάτον, υπό τον Επαμεινώνδα Δεληγιώργη, που υποστήριζε την ανάπτυξη του κοινοβουλευτισμού και τον εκσυγχρονισμό της χώρας, οικονομική ανάπτυξη και μεταρρυθμίσεις στη διοίκηση και στο στρατό, πολιτισμική εξάπλωση στην Οθωμανική αυτοκρατορία.  

Οι Εκλεκτικοί ήταν μια ετερόκλητη παράταξη εξεχόντων πολιτικών, λογίων και αξιωματικών, με μετριοπαθείς θέσεις, η οποία προσπαθούσε να μεσολαβεί μεταξύ των άλλων παρατάξεων και να υποστηρίζει σταθερές κυβερνήσεις.

Το Σύνταγμα του 1864 - βασιλευομένη δημοκρατία

Μέσα σε συνθήκες κυβερνητικής αστάθειας και εμφυλίου πολέμου, η Εθνοσυνέλευση χρειάστηκε δύο ολόκληρα χρόνια για να φτάσει στην ψήφιση συντάγματος. Ως πολίτευμα ορίστηκε η βασιλευομένη δημοκρατία αντί της μέχρι τότε συνταγματικής μοναρχίας. Κατοχυρώθηκαν μεταξύ άλλων 

1. η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, 
2. η άμεση, μυστική και καθολική (για τον ανδρικό πληθυσμό) ψήφος με σφαιρίδια, 
3. η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και 
4. η ελευθερία του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, η οποία άνοιγε το δρόμο για την ελεύθερη συγκρότηση κομμάτων.
   

Τα κόμματα θεωρήθηκαν απαραίτητα για την έκφραση της βούλησης της κοινής γνώμης, με το επιχείρημα ότι η εναλλακτική λύση είναι οι συνωμοτικοί κύκλοι ή οι βιαιοπραγίες.

Το πρόβλημα σχηματισμού Κυβερνήσεων

Παρά την έντονη αντίδραση του βασιλιά Γεωργίου Α', η Εθνοσυνέλευση επέβαλε την αρχή να προέρχεται η κυβέρνηση από την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Αυτό που δεν ορίστηκε με σαφήνεια, διότι θεωρήθηκε αυτονόητο, ήταν ότι ο βασιλιάς όφειλε να δώσει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε βουλευτή του κόμματος που είχε την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της Βουλής. Ο Γεώργιος εκμεταλλεύτηκε αυτήν την ασάφεια, για να διορίζει κυβερνήσεις της αρεσκείας του, μέχρι την ψήφιση της αρχής της δεδηλωμένης το 1875.

«Αρχή της δεδηλωμένης»

Η ιδέα ανήκε στον νέο τότε πολιτικό Χαρίλαο Τρικούπη, ο οποίος υποστήριξε δημόσια ότι μόνη λύση στο πρόβλημα της πολιτικής αστάθειας ήταν η συγκρότηση δύο μεγάλων κομμάτων εξουσίας, σύμφωνα με το πρότυπο της Αγγλίας. Για να καταστεί αυτό δυνατόν, έπρεπε ο βασιλιάς να αναθέτει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης μόνο σε πολιτικό ο οποίος σαφώς είχε τη «δεδηλωμένη» εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας των βουλευτών. Αυτό θα στερούσε από τα κόμματα μειοψηφίας τη δυνατότητα να σχηματίζουν κυβέρνηση, θα τα ωθούσε σε συνένωση με τα μεγάλα και θα είχε ως αποτέλεσμα σταθερότερες κυβερνήσεις πλειοψηφίας. Ο βασιλιάς, υπό την πίεση της αντιπολίτευσης και του επαναστατικού αναβρασμού του λαού, υιοθέτησε τελικά την άποψη του Τρικούπη, η οποία αποτελεί τομή στην πολιτική ιστορία της χώρας, καθώς οδήγησε σε μεταβολή του πολιτικού τοπίου.

 

ΠΗΓΗ

1. Το σύνταγμα του 1864

Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τα στοιχεία των παραθεμάτων να δείξετε 

α) τις καινοτομίες του συντάγματος του 1864 και 

β) τις συνθήκες που οδήγησαν την εθνοσυνέλευση στη λήψη τους.

Α .Το “Ψήφισμα του Έθνους“, το οποίο εξεδόθη στις 11 Οκτωβρίου 1862, κατήργησε τη βασιλεία του Όθωνα και προχώρησε στη σύσταση προσωρινής κυβέρνησης έως τη σύγκληση Εθνικής Συνέλευσης. Το ψήφισμα, βέβαια, δεν καταργούσε το θεσμό της βασιλείας, αλλά τη συγκεκριμένη βασιλεία του Όθωνα και τη δυναστεία. Με το ψήφισμα αυτό έγινε σαφές ότι το “έθνος” αποτελούσε φορέα της αλλαγής και σηματοδοτήθηκε με αυτόν τον τρόπο το πέρασμα από τη μοναρχική στη δημοκρατική αρχή, την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας.

Στις 10 Δεκεμβρίου της ίδιας χρονιάς συνήλθε σε συνεδρίαση η Εθνική Συνέλευση, η οποία στεγάστηκε στη λεγόμενη “Παράγκα“, πίσω από στο κτίριο της πυρπολημένης Βουλής. Στη Συνέλευση έλαβαν μέρος οι Επτανήσιοι πληρεξούσιοι, εγκανιάζοντας έτσι την πρόσφατη ένωση με την Ελλάδα. Η Συνέλευση αναγόρευσε παμψηφεί τον πρίγκηπα της Δανίας Γεώργιο, βασιλιά των Ελλήνων.

Το σύνταγμα του 1864 υπήρξε το μακροβιότερο σύνταγμα της ελληνικής ιστορίας και αποτέλεσε τον κορμό του επόμενων συνταγμάτων (1911 και 1952). Καθιέρωσε την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας εφόσον όρισε ότι “άπασαι αι εξουσίαι πηγάζουν εκ του Έθνους, ενεργούνται δε καθ• όν τρόπον ορίζει το Σύνταγμα“. Δεύτερη σημαντική καινοτομία σε σχέση με το προηγούμενο σύνταγμα ήταν ότι καθιέρωνε ως μορφή του πολιτεύματος την βασιλευόμενη δημοκρατία. Επιπλέον κατάργησε το θεσμό της Γερουσίας ως αριστοκρατικό και βελτίωσε σημαντικά την προστασία των ατομικών ελευθεριών (πχ. το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, την ελευθερία του τύπου).

Πηγή: Η ιστοσελίδα της Βουλής http://www.fhw.gr/projects/vouli/gr/timetable/1864.html

Β. … το έργο της εξεύρεσης νέου βασιλιά ανέλαβε μοιραία η Εθνοσυνέλευση, που είχε συγκληθεί. Με απόφασή της, 22 Φεβρουαρίου 1863, ανέθεσε σε επιτροπή την ανάδειξη του νέου βασιλιά. Τελικά, με παρέμβαση της αγγλικής κυβέρνησης, ο θρόνος προσφέρθηκε στο 17χρονο Δανό πρίγκιπα Γεώργιο Γκλύξμπουργκ. Την εκλογή ενέκρινε παμψηφεί η Εθνοσυνέλευση, η οποία, βάσει ψηφίσματος που υιοθέτησε στις 18 Μαρτίου 1863, αναγόρευσε το νεαρό πρίγκιπα συνταγματικό βασιλιά, με το όνομα «Γεώργιος Α΄, βασιλεύς των Ελλήνων».

Το 1863, μετά από πολύχρονες διαπραγματεύσεις, η Συνθήκη του Λονδίνου αναγνωρίζει την προσάρτηση των Επτανήσων στην Ελλάδα. Στις 3 Αυγούστου 1864, μάλιστα, οι πληρεξούσιοι της Επτανήσου έγιναν δεκτοί σε πανηγυρική συνεδρίαση της Εθνικής Συνέλευσης και άρχισαν να παίρνουν μέρος στις εργασίες της.

Παρά τις δυσκολίες αυτές, η Εθνοσυνέλευση ακολούθησε δημοκρατική διαδικασία κατά το συντακτικό της έργο. Η Εθνική Συνέλευση με δύο ψηφίσματά της κατάργησε τη Γερουσία και καθόρισε τα όρια αρμοδιοτήτων του βασιλιά. Η Συνέλευση πρόκρινε το σύστημα της μιας Βουλής (μονήρους Βουλής) τετραετούς θητείας, και έτσι η Γερουσία καταργήθηκε, αφού πολλοί την κατέκριναν ως όργανο της Μοναρχίας. Ο βασιλιάς Γεώργιος υπέγραψε στις 17 Νοεμβρίου 1864 το νέο Σύνταγμα (110 άρθρα), το οποίο ήταν επηρεασμένο από τα Συντάγματα του Βελγίου (1831) και της Δανίας (1849). Το Σύνταγμα αυτό, που έμελλε να ισχύσει, με τις αναθεωρήσεις του 1911 και του 1952, για περισσότερα από εκατό χρόνια, καθιέρωνε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το πολίτευμα της Βασιλευόμενης Δημοκρατίας.

Η βασική του διαφορά με το προηγούμενο Σύνταγμα του 1844 συνίστατο στο ότι ο ελληνικός λαός αναγνωριζόταν πηγή και φορέας της κρατικής εξουσίας. Ο δημοκρατικός χαρακτήρας του νέου πολιτεύματος, «όπως λαμβάνει τους υπουργούς εκ των Βουλών», προέκυπτε από διατάξεις και θεσμούς που καθιερώνονταν για πρώτη φορά. Επίσης, στο άρθρον 107 οριζόταν η διαδικασία αναθεώρησης του Συντάγματος από την οποία, όμως, αποκλειόταν ο μοναρχικός θεσμός.

Το Σύνταγμα του 1864 υπήρξε το μακροβιότερο Σύνταγμα της ελληνικής ιστορίας και αποτέλεσε τον κορμό των επόμενων (1911 και 1952). Ωστόσο, το Σύνταγμα του 1864, άσχετα αν το Στέμμα και οι κυβερνήσεις της πεντηκονταετίας το παραβίαζαν συστηματικά, θεωρήθηκε για την εποχή το προοδευτικότερο της Ευρώπης στο μέσα του 19ου αιώνα.

Πηγή: Η εφημερίδα της Καλαμάτας

 

ΠΗΓΗ

2. Αρχή της δεδηλωμένης

Με βάση τις πληροφορίες από το σχολικό σας εγχειρίδιο και τα ακόλουθα κείμενα να διευκρινίσετε

 α)το όρο «αρχή της δεδηλωμένης», 

β) να δείξετε κάτω από ποιες συνθήκες καθιερώθηκε και 

γ) τη σημασία του στην πολιτική ιστορία της χώρας

Α. Η αρχή της δεδηλωμένης είναι όρος του Συνταγματικού Δικαίου και ορίζει ότι η κυβέρνηση οφείλει να έχει τη «δεδηλωμένη» εμπιστοσύνη της Βουλής. Σύμφωνα με την αρχή αυτή η κυβέρνηση οφείλει να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή, ενώ η τελευταία διατηρεί το δικαίωμά της να άρει την εμπιστοσύνη της υπό προϋποθέσεις με ψήφο δυσπιστίας ύστερα από πρόταση μομφής. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται η δημοκρατική νομιμοποίηση της κυβέρνησης, η οποία συνήθως, σε αντίθεση με το Κοινοβούλιο, δεν εκλέγεται απευθείας από τον λαό, αλλά διορίζεται από τον ανώτατο άρχοντα της χώρας.

Στην Ελλάδα η αρχή της δεδηλωμένης καθιερώθηκε άτυπα το 1875 . Ως τότε ίσχυε η λεγόμενη «θεωρία του κηπουρού»: ο Βασιλιάς μπορούσε να διορίσει πρωθυπουργό όποιον ήθελε, ακόμα και τον κηπουρό του. Αιτία για την καθιέρωση της αρχής της δεδηλωμένης ήταν άρθρο του Χαριλάου Τρικούπη στην εφημερίδα «Καιροί» της 29.6.1874 με τον τίτλο «Τίς πταίει», στο οποίο κατηγορούσε τον βασιλιά Γεώργιο Α’ ότι εφάρμοζε καθεστώς απόλυτης μοναρχίας , επειδή διόριζε κατά βούλησιν πρωθυπουργούς από τα κόμματα της μειοψηφίας χωρίς να λαμβάνει υπ’ όψιν του τα αποτελέσματα των εκάστοτε βουλευτικών εκλογών. Ο Γεώργιος ο Α’ δεσμεύτηκε τον Αύγουστο του 1875 στον λόγο του Θρόνου ενώπιον του Κοινοβουλίου ότι θα διόριζε στο εξής μόνο πρωθυπουργούς που θα απολάμβαναν την εμπιστοσύνη της Βουλής.

Β. Τον Ιούλιο του 1874 , ο Χαρίλαος Τρικούπης αρθρογραφούσε βίαια κατά του Γεωργίου, υποστηρίζοντας ότι ο Γεώργιος κυβερνούσε προσωπικά με διάφορες κυβερνήσεις μειοψηφίας της αρεσκείας του και η βασιλική εύνοια ήταν το απαραίτητο προσόν για την εξασφάλιση της εξουσίας. Ο Τρικούπης πρότεινε την καθιέρωση της Αρχής της Δεδηλωμένης , δηλαδή της αρχής εκείνης όπου ο Βασιλιάς διορίζει πρωθυπουργούς μόνον όσους διέθεταν την κοινοβουλευτική πλειοψηφία δηλ. είχαν λάβει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή.

Η μεγάλη ευελιξία του Γεωργίου φάνηκε από τον τρόπο που αντέδρασε στην επίθεση. Μετά από μια παρατεταμένη κρίση λόγω αποκαλύψεων για δωροδοκίες υπουργών, κάλεσε τον Τρικούπη και έδωσε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης και διακήρυξε την πρόθεσή του να εφαρμόζει την Αρχή της Δεδηλωμένης.

Πηγή : http://el.wikipedia.org/wiki

 

3. Η «νέα γενιά»

 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Β. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ (1844-1880)

 

3. Η «νέα γενιά»

• Χαρακτηριστικά της νέας γενιάς και της εποχής της

Η παρακμή των ξενικών κομμάτων συμπίπτει 

    -με την ανάδειξη μιας νέας γενιάς ανθρώπων με εντελώς διαφορετική νοοτροπία και καταβολές.

  Οι ηγετικές προσωπικότητες των ξενικών κομμάτων είχαν βιώσει την Επανάσταση και η νοοτροπία τους, τα ιδανικά τους, οι απόψεις τους είχαν διαμορφωθεί στην προεπαναστατική περίοδο. 

    -Για την αμέσως επόμενη γενιά, η Επανάσταση ανήκε στην ιστορία. ιστορία

    - Η γενιά αυτή βίωνε ραγδαίες αλλαγές λόγω των συχνών πολιτικών μεταβολών και της οικονομικής και τεχνικής ανάπτυξης, που ακολουθούσαν πρωτόγνωρους ρυθμούς.

    -Η οικονομική και κοινωνική μεταβολή είχαν ως συνέπεια την εκ θεμελίων μεταβολή της αντίληψης για τη ζωή.

    Οι άνθρωποι σταμάτησαν να ζουν όπως οι πρόγονοι τους. Αυξήθηκε ο αστικός πληθυσμός, ο οποίος βρισκόταν πιο κοντά στα κέντρα λήψης αποφάσεων και είχε μεγαλύτερη δυνατότητα ενημέρωση για τις εξελίξεις.

    -Εντυπωσιακή ήταν επίσης και η μείωση των αναλφάβητων στον ανδρικό πληθυσμό. 

    Η σχετικά γρήγορη διάδοση της παιδείας αύξησε τις κοινωνικές εντάσεις. Οι απαιτήσεις των ανθρώπων αυξήθηκαν. Ακόμη και οι ημιμαθείς άρχισαν να επικρίνουν τις δυσλειτουργίες κράτους και την καθυστέρηση σε σχέση με τις χώρες της Δύσης, ενώ εντάθηκε η επιθυμία για συμμετοχή στα    πολιτικά πράγματα.

    -Η νέα γενιά δεν είχε τις εμπειρίες της προηγούμενης (τουρκοκρατία, επανάσταση, αντιβασιλεία, βοήθεια των Δυνάμεων σε κρίσιμες στιγμές) και αποστασιοποιήθηκε από τις αντιπαραθέσεις που κυριαρχούσαν στην προηγούμενη γενιά και από τα κόμματα που τις εξέφραζαν.

• Συγκρότηση αντιπολιτευτικών ομίλων

Η νέα γενιά ασκούσε έντονη κριτική στους παλαιότερους και φρονούσε ότι το συνταγματικό πολίτευμα δεν μπορούσε να αναπτυχθεί, καθώς το εμπόδιζαν η Αυλή και ο ίδιος ο βασιλιάς, τον οποίο θεωρούσε πολιτικά ατάλαντο. 

Περί τα τέλη της δεκαετίας του 1850 έγινε φανερή μια συνολική δυσαρέσκεια μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού λόγω της οικονομικής δυσπραγίας και της δυσλειτουργίας του πολιτικού συστήματος και συγκροτήθηκαν αντιπολιτευτικοί όμιλοι με εκσυγχρονιστικά κατά κύριο λόγο αιτήματα: 

1. ελεύθερες εκλογές, 
2. φορολογική μεταρρύθμιση με στόχο την ελάφρυνση των αγροτών, 
3. κρατικές επενδύσεις σε έργα υποδομής, 
4. ίδρυση αγροτικών τραπεζών,
5. απλούστερη διοίκηση

• Αλέξανδρος Κουμουνδούρος

Τα αιτήματα αυτά εξέφρασε σε μεγάλο βαθμό με την πολιτική του δράση ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος.  

Η επανάσταση του 1862

Το Φεβρουάριο του 1862 η δυσαρέσκεια κατέληξε σε επανάσταση, με αίτημα:

    - την απομάκρυνση του βασιλιά.

Στην επανάσταση συμμετείχαν κατά κύριο λόγο

1. αξιωματικοί, άνεργοι 
2. απόφοιτοι πανεπιστημίου που δεν ήθελαν να εργαστούν στους κλάδους της αγροτικής και βιοτεχνικής παραγωγής και αισθάνονταν κοινωνικά αδικημένοι  
3. Συμμετείχαν ακόμη και πολλά άτομα ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων, τα οποία ζητούσαν ευκαιρίες για ενεργότερη συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα.
   

Κατάργηση Βασιλείας του Όθωνα

Στις 12 Οκτωβρίου 1862 ο Όθων αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα. 

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Α. ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΕΛΑΤΕΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ (1821-1843)

1. Πελατειακά δίκτυα επί τουρκοκρατίας

Αίτια δημιουργίας πελατειακών δικτύων κατά την προεπαναστατική περίοδο

Κατά την προεπαναστατική περίοδο, για αντικειμενικούς λόγους, οι Έλληνες δεν είχαν τη δυνατότητα να συγκροτήσουν πολιτικά κόμματα. Υπήρχε όμως μια άλλη μορφή υποστήριξης των συμφερόντων τους, τα πελατειακά δίκτυα, στην οργάνωση των οποίων οδήγησαν οι εξής λόγοι:

• ο ανταγωνισμός μεταξύ προσώπων για την κατάληψη θέσεων εξουσίας

• η ελλιπής παροχή προστασίας από μέρους της οθωμανικής διοίκησης προς τους υπηκόους της σε περιπτώσεις αυθαιρεσιών

• η απουσία συστήματος κοινωνικής πρόνοιας, πράγμα που δημιουργούσε διαρκή αίσθηση αβεβαιότητας στους ανθρώπους.

Πελατειακά δίκτυα: μορφή υποστήριξης των συμφερόντων των Ελλήνων κατά την προεπαναστατική περίοδο κατά την οποία, για αντικειμενικούς λόγους, οι Έλληνες δεν είχαν τη δυνατότητα να συγκροτήσουν πολιτικά κόμματα.

Μη κρατικοί φορείς που παρείχαν ασφάλεια στους Έλληνες προεπαναστατικά

Οι παραπάνω λόγοι οδηγούσαν τους υπηκόους να καταφεύγουν σε μη κρατικούς φορείς, οι οποίοι θα τους παρείχαν τη στοιχειώδη ασφάλεια. Ο πρώτος φορέας ήταν η ευρύτερη οικογένεια. Κάθε οικογένεια συνδεόταν οριζόντια με άλλες οικογένειες και κάθετα με πάτρωνες-προστάτες και τις οικογένειές τους, που είχαν υψηλότερη κοινωνική θέση.

Στην Πελοπόννησο, για παράδειγμα, κατά την περίοδο 1715-1821 αναπτύχθηκαν δύο μεγάλα δίκτυα πατρωνίας, στην κορυφή των οποίων βρίσκονταν οικογένειες προκρίτων. Ανάμεσα σ' αυτές επικρατούσε έντονος ανταγωνισμός για την άσκηση επιρροής σε όλα τα επίπεδα της δημόσιας ζωής και για την κατάληψη των δημοσίων θέσεων.

Στη Στερεά Ελλάδα φορείς της πατρωνίας ήταν μεγαλοαρματολοί.

Στα νησιά, εξάλλου, στην ηγεσία των δικτύων πατρωνίας βρίσκονταν οι οικογένειες των μεγάλων πλοιοκτητών

Πατρωνία - κόμματα

Τα κατοπινά κόμματα δεν αποτελούν απλή μετεξέλιξη των δικτύων πατρωνίας.

Επί τουρκοκρατίας το πολιτικό πλαίσιο ήταν δεδομένο και αναμφισβήτητο: η οθωμανική κυριαρχία. Τα ζητήματα στα οποία μπορούσαν να εκφραστούν διαφωνίες και διαφορετικές απόψεις ήταν

• είτε η διεκδίκηση δημοσίων αξιωμάτων

• είτε η αντιμετώπιση μικροπροβλημάτων της καθημερινής ζωής, περισσότερο «τεχνικής» υφής, όπως π.χ. ζητήματα δημοσίων έργων.

Οι φορείς της πατρωνίας δεν είχαν λόγο σε ζητήματα που άπτονταν της νομοθεσίας ή της εξωτερικής πολιτικής, και επομένως τα δίκτυα πατρωνίας δεν διαμόρφωναν διαφορετικές πολιτικές απόψεις.

Γενικότερα, τα δίκτυα πατρωνίας δεν λειτουργούσαν κάτω από τους ίδιους όρους και δεν ανταποκρίνονταν στις ίδιες ανάγκες με τα κατοπινά κόμματα.

Διδακτική Ενότητα 4η Ο πρωταγόρειος μύθος: η διανομή ιδιοτήτων στα ζώα : Ερμηνευτικές σημειώσεις

Διδακτική Ενότητα 4η

Ο πρωταγόρειος μύθος: η διανομή ιδιοτήτων στα ζώα

ΠΛΑΤΩΝ - ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ (320c-321b)

Ερμηνευτικές σημειώσεις, 

Επιμέλεια Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος, Φιλόλογος

 

 

ΚΕΙΜΕΝΟ - ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Ἦν γάρ ποτε χρόνος ὅτε θεοὶ μὲν ἦσαν, θνητὰ δὲ γένη οὐκ ἦν.

Γιατί ήταν κάποτε καιρός όταν υπήρχαν θεοί, δεν υπήρχαν όμως θνητά όντα.

Ἐπειδὴ δὲ καὶ τούτοις χρόνος ἦλθεν εἱμαρμένος γενέσεως,

Και όταν πια ήρθε και γι’ αυτά ο καθορισμένος από τη μοίρα χρόνος της δημιουργίας

τυποῦσιν αὐτὰ θεοὶ γῆς ἔνδον ἐκ γῆς καὶ πυρὸς μείξαντες

τα πλάθουν οι θεοί στο εσωτερικό της γης, αφού έκαναν μείγμα από χώμα και φωτιά

καὶ τῶν ὅσα πυρὶ καὶ γῇ κεράννυται.

και από όσα στοιχεία αναμειγνύονται με φωτιά και με χώμα.

Ἐπειδὴ δ' ἄγειν αὐτὰ πρὸς φῶς ἔμελλον, προσέταξαν Προμηθεῖ καὶ Ἐπιμηθεῖ

Όταν λοιπόν επρόκειτο να φέρουν αυτά στο φως, διέταξαν τον Προμηθέα και τον Επιμηθέα

κοσμῆσαί τε καὶ νεῖμαι δυνάμεις ἑκάστοις ὡς πρέπει.

και να τα εφοδιάσουν και να μοιράσουν στο καθένα ιδιότητες, όπως ταιριάζει.

Προμηθέα δὲ παραιτεῖται Ἐπιμηθεὺς αὐτὸς νεῖμαι,

Τον Προμηθέα όμως παρακαλεί ο Επιμηθέας να κάνει ο ίδιος τη μοιρασιά.

"Νείμαντος δέ μου," ἔφη, "ἐπίσκεψαι·"

«'Όταν λοιπόν μοιράσω εγώ», είπε, «έλα εσύ για έλεγχο».

καὶ οὕτω πείσας νέμει.

Και, αφού έτσι τον έπεισε, κάνει την διανομή.

Νέμων δὲ τοῖς μὲν ἰσχὺν ἄνευ τάχους προσῆπτεν,

Καθώς μοίραζε, λοιπόν, σε άλλα δύναμη χωρίς ταχύτητα, έδινε

τοὺς δ' ἀσθενεστέρους τάχει ἐκόσμει·

ενώ τα πιο αδύναμα τα εφοδίαζε με ταχύτητα˙

τοὺς δὲ ὥπλιζε, τοῖς δ' ἄοπλον διδοὺς φύσιν

Σε άλλα έδινε όπλα και σε άλλα, επειδή έδινε φύση χωρίς όπλα,

ἄλλην τιν' αὐτοῖς ἐμηχανᾶτο δύναμιν εἰς σωτηρίαν.

κάποια άλλη γι’ αυτά ικανότητα επινοούσε για τη σωτηρία τους.

Ἃ μὲν γὰρ αὐτῶν σμικρότητι ἤμπισχεν,

Όσα δηλαδή από αυτά τα έκανε μικρόσωμα,

πτηνὸν φυγὴν ἢ κατάγειον οἴκησιν ἔνεμεν·

τους έδωσε φτερά για να διαφεύγουν ή να ζουν υπόγεια˙

ἃ δὲ ηὖξε μεγέθει,τῷδε αὐτῷ αὐτὰ ἔσῳζεν·

και όσα τα έκανε μεγαλόσωμα, με αυτήν την ίδια ιδιότητα, τους εξασφάλιζε σωτηρία˙

καὶ τἆλλα οὕτως ἐπανισῶν ἔνεμεν.

και τις άλλες ιδιότητες μοίραζε, με ισοδύναμο τρόπο.

Ταῦτα δὲ ἐμηχανᾶτο εὐλάβειαν ἔχων μή τι γένος ἀϊστωθείη·

Αυτά λοιπόν επινοούσε, προσέχοντας καλά να μην αφανιστεί κάποιο είδος˙

ἐπειδὴ δὲ αὐτοῖς ἀλληλοφθοριῶν διαφυγὰς ἐπήρκεσε,

Αφού λοιπόν σε αυτά έδωσε με επάρκεια τα μέσα αποφυγής της αλληλοεξόντωσής τους,

πρὸς τὰς ἐκ Διὸς ὥρας εὐμάρειαν ἐμηχανᾶτο

για τις μεταβολές του καιρού από τον Δία, επινοούσε μέσα προστασίας

ἀμφιεννὺς αὐτὰ πυκναῖς τε θριξὶν καὶ στερεοῖς δέρμασιν,

ντύνοντάς τα και με πυκνά τριχώματα και με γερά δέρματα,

ἱκανοῖς μὲν ἀμῦναι χειμῶνα, δυνατοῖς δὲ καὶ καύματα,

ικανά τόσο να αντιμετωπίζουν τον χειμώνα, αλλά και κατάλληλα για τις ζέστες,

καὶ εἰς εὐνὰς ἰοῦσιν

και όταν πηγαίνουν στις φωλιές τους

ὅπως ὑπάρχοι τὰ αὐτὰ ταῦτα

να αποτελούν αυτά τα ίδια (τα τριχώματα και τα δέρματα),

στρωμνὴ οἰκεία τε καὶ αὐτοφυὴς ἑκάστῳ·

και το στρώμα που ζουν και δοσμένο από τη φύση στο καθένα˙

καὶ ὑποδῶν τὰ μὲν ὁπλαῖς,

και δίνοντας για υποδήματα σε άλλα οπλές

τὰ δὲ [θριξὶν καὶ] δέρμασιν στερεοῖς καὶ ἀναίμοις.

και σε άλλα [τρίχωμα και] δέρματα σκληρά και μάλιστα να μην ματώνουν.

 

ΔΟΜH ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ - ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ

Η αρχή του μύθου   -Ύπαρξη θεών και ανυπαρξία θνητών όντων: «῏Ην γάρ ποτε χρόνος ὅτε θεοὶ μὲν ἦσαν, θνητά δὲ γένη οὐκ ἦν».

«ἦν γάρ ποτε χρόνος»: - στοιχείο δημώδους ύφους. - Αποτελεί τυπική αρχή παραμυθιού, προσδιορίζοντας αόριστα τον χρόνο στον οποίο λαμβάνουν χώρα τα γεγονότα που θα αφηγηθεί. - Προβάλλει την έννοια του χρόνου ως κυρίαρχου φυσικού μεγέθους στο οποίο εγγράφεται η ύπαρξη των θεών και των θνητών όντων. Έτσι λοιπόν, με τη λέξη «χρόνος» ο σοφιστής εννοεί την αρχή του χρόνου, την αρχή της δημιουργίας, το σημείο εκείνο που ακολουθεί τη θεογονία, δηλαδή τη γένεση των θεών. - Προβάλλεται η τελεολογική εξήγηση του Πρωταγόρα για τη δημιουργία του ζωικού βασιλείου και του ανθρώπου «ὅτε θεοὶ μὲν ἦσαν» - Η αναφορά του Πρωταγόρα στην ύπαρξη των θεών, δεν αποσκοπεί στην θεολογική θεμελίωση της πολιτικής αρετής, εδώ δεν υπάρχει αντίθεση με τις ιδέες του σοφιστή, ο οποίος ήταν αγνωστικιστής, το κείμενο είναι ένας μύθος στον οποίο η παρουσία των θεών έχει αλληγορική, συμβολική σημασία (ο Δίας συμβολίζει τη νομοτέλεια που διέπει τη φύση, τον λόγο, τη λογική, ενώ ο Προμηθέας, ο Επιμηθέας και ο Ερμής που θα τον δούμε στην 6η διδακτ. εν. αποτελούν τα όργανα αυτής της νομοτέλειας, η οποία ρυθμίζει τις σχέσεις των όντων εξασφαλίζοντας τη μεταξύ τους ισορροπία. - Στη συνέχεια του μύθου θα δούμε ότι ο Πρωταγόρας δεν ενδιαφέρεται τόσο για το θέμα της ύπαρξης των θεών όσο για την εξήγηση της γένεσης του θρησκευτικού συναισθήματος. - Οι θεοί δεν είναι αιώνιοι, αλλά κι αυτοί, όπως και τα ζώα («καὶ τούτοις»), δημιουργήθηκαν μια δεδομένη χρονική στιγμή, που προηγήθηκε από τον χρόνο δημιουργίας των θνητών όντων. «θνητὰ δὲ γένη» - Σύμφωνα με τον πρωταγόρειο μύθο τα ζώα και ο άνθρωπος δημιουργούνται μαζί. Η διαφοροποίησή τους αρχίζει κατά το στάδιο της βιολογικής συγκρότησης του είδους, δηλαδή το επιμηθεϊκό (4η διδακτ.εν.), και ολοκληρώνεται με το προμηθεϊκό (στην 5η διδακτ. Εν.). - Αντανακλώνται εδώ στοιχεία για τις βιολογικές, ανθρωπολογικές, κοινωνιολογικές, πολιτικές και πολιτειακές θεωρήσεις της αρχαίας σοφιστικής και ειδικότερα του Πρωταγόρα.

Το επιμηθεϊκό στάδιο - Η αρχή της δημιουργίας των θνητών όντων από τους θεούς: «Επειδὴ δὲ καὶ τούτοις χρόνος ἦλθεν εἱμαρμένος γενέσεως, τυποῦσιν αὐτὰ θεοὶ γῆς ἔνδον ἐκ γῆς καὶ πυρὸς μείξαντες καὶ τῶν ὅσα πυρὶ καὶ γῇ κεράννυται».

Γενικά - Αντίθετα από τον Ησίοδο, ο οποίος στη Θεογονία του αναφέρει, μετά τη δημιουργία των θεών, την ύπαρξη των ανθρώπων, χωρίς να εξηγεί πώς πλάστηκαν και από ποιον (θεοκεντρική προσέγγιση), ο Πρωταγόρας μεταφέρει το κέντρο του ενδιαφέροντος στον άνθρωπο (ανθρωποκεντρική προσέγγιση). - Στον μύθο του παρακολουθούμε τη διαδικασία με την οποία τα μεν ζώα «διαμορφώθηκαν», απέκτησαν δηλαδή το καθένα τις δικές του ιδιότητες, ο δε άνθρωπος απέκτησε τα χαρακτηριστικά εκείνα, τις αρετές, που συνιστούν τελικά την ανθρώπινη ουσία του. - Θεωρείται σημαντική η προσφορά του πρωταγόρειου μύθου, γιατί σε αντίθεση με τις παραπάνω κοσμολογικές εκδοχές (Θεογονία του Ησιόδου, κ.τ.λ.) εκφράζει μια αισιόδοξη θεώρηση της εξέλιξης του ανθρώπινου πολιτισμού και εμπιστοσύνη στην προοδευτική πορεία του ανθρώπινου γένους, το οποίο ξεκινώντας από ατελέστερες μορφές βίου, προχωρεί σε αξιόλογα πολιτιστικά επιτεύγματα, «καὶ τούτοις» Ο σύνδεσμος και εδώ είναι προσθετικός δηλώνοντας ότι και για τους θεούς υπήρξε αρχή γένεσης, δεν είναι επομένως "άναρχοι". Η «γένεσις» λαμβάνεται ως η διαδικασία δημιουργίας. Στον Πρωταγόρα η γένεση των όντων και του κόσμου εμφανίζεται ως θεϊκή δημιουργία «χρόνος ἦλθεν εἱμαρμένος γενέσεως» - Σύμφωνα με τον Πρωταγόρα η γένεση του κόσμου δεν μπορούσε να συμβεί ούτε αργότερα ούτε και νωρίτερα, παρά μόνο στον προκαθορισμένο από την μοίρα χρόνο - εκφράζεται η αντίληψη στην ύπαρξη του προκαθορισμένου χρόνου, στο «πλήρωμα του χρόνου», στην αναγκαιότητα δηλαδή που οδηγεί το πέρασμα από μία εποχή σε άλλη, από μία μορφή ζωής σε άλλη. Στον Πρωταγόρα η ειμαρμένη αναφέρεται δύο φορές: ο ειμαρμένος χρόνος (4η ενότητα) και η ειμαρμένη ημέρα (5η ενότητα), ως στοιχεία που προσδιορίζουν χρονικά την εξέλιξη κάτω από την πίεση της ανάγκης για επιβίωση, για την βελτίωση των όρων ζωής. «τυποῦσιν αὐτὰ θεοὶ» - Οι θεοί αναλαμβάνουν να πλάσουν τα θνητά όντα περιοριζόμενοι στην δημιουργία της μορφής τους και όχι στις ιδιότητες και στα χαρακτηριστικά τους - προοικονομία «γῆς ἔνδον» - αποδίδεται η αρχέγονη αντίληψη της μητέρας-γης, στην οποία δημιουργήθηκαν όλα τα έμβια όντα, η αντίληψη της δημιουργίας όλων των οργανισμών, ζώων και φυτών στον μητρικό κόλπο της γης (γῆ παμμήτωρ, μήτηρ πάντων). Στη φράση αυτή η λέξη «γη» σημαίνει γη, την γήινη σφαίρα, ενώ στη φράση «ἐκ γῆς καὶ πυρὸς» σημαίνει την ύλη, το χώμα. - διαφαίνεται η αντίληψη του αυτοχθονισμού, της πεποίθησης ότι κάποιες ανθρώπινες κοινότητες δημιουργήθηκαν από τη γη την οποία οι ίδιοι και οι απόγονοί τους έχουν πατρίδα τους (αίσθημα περηφάνιας, προνομιακής σχέσης με την πατρίδα και ευγενικής καταγωγής). - οι αντιλήψεις αυτές ενισχύουν την θεωρία του Πρωταγόρα για τη δημιουργία των πλασμάτων κάτω από τη γη. «ἐκ γῆς καὶ πυρὸς … κεράννυται» - οι θεοί δημιούργησαν τα θνητά όντα από δύο βασικά στοιχεία, το χώμα και τη φωτιά, «ἐκ γῆς καὶ πυρὸς»(κοσμογονική θεωρία του Παρμενίδη). - αλλά και στοιχεία που μπορούν να αναμιχθούν μ' αυτά (δεν κατονομάζονται), «τῶν ὅσα πυρὶ καὶ γῇ κεράννυται», δηλαδή από τη σύνθεση της φωτιάς, του χώματος, του νερού και του αέρα (θεωρία του Εμπεδοκλή).

Η εντολή των θεών για την κατανομή ιδιοτήτων στα ζώα και η αντιστροφή των ρόλων του Προμηθέα και του Επιμηθέα : ᾿Επειδὴ δ᾿ ἄγειν αὐτὰ πρὸς φῶς ἔμελλον, προσέταξαν Προμηθεῖ καὶ ᾿Επιμηθεῖ κοσμῆσαί τε καὶ νεῖμαι δυνάμεις ἑκάστοις ὡς πρέπει. Προμηθέα δὲ παραιτεῖται ᾿Επιμηθεὺς αὐτὸς νεῖμαι, «Νείμαντος δέ μου,» ἔφη, «ἐπίσκεψαι·» καὶ οὕτω πείσας νέμει.

«ἄγειν αὐτὰ πρὸς φῶς» - συσχετισμός του φωτός με την ζωή, σκοτάδι: ανυπαρξία, φως: ύπαρξη (συμβολισμός του φωτός και στον πλατωνικό μύθο του Σπηλαίου) «προσέταξαν Προμηθεῖ καὶ ᾿Επιμηθεῖ» - Οι θεοί περιορίζονται μόνο να πλάσουν σε ένα πρώτο στάδιο τα όντα στο εσωτερικό της γης και στη συνέχεια, αναθέτουν τον εφοδιασμό τους με τις απαραίτητες ιδιότητες στους δύο Τιτάνες, τον Προμηθέα και τον Επιμηθέα.- προοικονομία (= στοιχεία με τα οποία στην αφήγηση οι αναγνώστες προετοιμάζονται για κάτι που πρόκειται να ακολουθήσει στη μελλοντική πορεία και εξέλιξη του μύθου, ένας τρόπος να προ-ρυθμίζονται και να διευθετούνται από πριν οι μελλοντικές σκηνές και τα γεγονότα που θα ακολουθήσουν ώστε ο αναγνώστης να τα δεχτεί αργότερα ως κάτι απόλυτα φυσικό και λογικό). - η σημασία των ονομάτων του Επιμηθέα και του Προμηθέα αποτελεί προϊδεασμό «νεῖμαι δυνάμεις ἑκάστοις ὡς πρέπει» -προσδιορίζει την "λογική" («νόμο της αναπλήρωσης») με την οποία θα ακολουθήσει ο εφοδιασμός των ζώων με τις απαραίτητες ιδιότητες. - Αποτελεί μέρος του σκεπτικού και της επιθυμίας των θεών, οι δυνάμεις προβάλλονται ως δώρα των θεών, ως εκ των προτέρων δοσμένες ιδιότητες που τα θνητά όντα διαθέτουν μέσω μιας νομοτέλειας που τα περιορίζει να είναι ότι προορίστηκαν να είναι, εγκλωβισμένα στα χαρακτηριστικά της βιολογικής τους δημιουργίας. - διατυπώνεται ο ιδεολογικός πυρήνας του μύθου στο εδάφιο αυτό : η σκόπιμη ισορροπία που χαρακτηρίζει τον ζωικό κόσμο. Ο Πρωταγόρας ερμηνεύει τελεολογικά τον «νόμο της αναπλήρωσης» στη φύση (= σύμφωνα με τους βιολογικούς νόμους κάθε ζώο έχει εφοδιαστεί με τα αναγκαία μέσα επιβίωσης, αυτοσυντήρησης και διαιώνισης του είδους του. Οι ιδιότητες μοιράζονται στα ζώα έτσι ώστε μία αδυναμία να αναπληρώνεται από μία ικανότητα, με σκοπό να εξασφαλίζονται με αυτόν τον τρόπο: α) η ύπαρξη και η διαιώνιση του κάθε είδους β) η ισορροπία του οικοσυστήματος μέσα από την εξισορρόπηση αντίρροπων δυνάμεων στο οικοσύστημα. «κοσμῆσαί τε καὶ νεῖμαι» - Σχήμα «πρωθύστερο» «Προμηθέα δὲ παραιτεῖται ᾿Επιμηθεὺς αὐτὸς νεῖμαι, 'Νείμαντος δέ μου", ἔφη, "ἐπίσκεψαι"·» - Προμηθεύς< προμηθής: προ + μῆτις = σκέψη, = ο προνοητικός, ο προβλεπων - Επιμηθεύς< ἐπί + μῆδος, (τά μήδεα= οἱ σκέψεις) = ο απρονόητος, απερίσκεπτος - Αντιστροφή των ρόλων/ μη δικαίωση του ονόματός του από τον Προμηθέα: Αντί για τον Προμηθέα αναλαμβάνει την κατανομή των ιδιοτήτων ο Επιμηθέας. Αποφασιστική για την εξέλιξη του μύθου. Προοικονομία: Η αντιστροφή των ρόλων των δύο Τιτάνων εξυπηρετεί άριστα την οικονομία του μύθου. -ο Επιμηθέας εκφράζει τη φάση της βιολογικής συγκρότησης των όντων. - ο Προμηθέας εκφράζει τη φάση της διαφοροποίησης του ανθρώπου ως είδος από τους άλλους ζωικούς οργανισμούς, έχοντας την ιδιότητα του έλλογου όντος. - Στο δεύτερο στάδιο διαγράφεται η αισιόδοξη αντίληψη του Πρωταγόρα για την εξέλιξη του ανθρώπινου γένους. «Νείμαντος δέ μου,» ἔφη, «ἐπίσκεψαι·» - Μετάβαση από τον πλάγιο λόγο σε ευθύ: στοιχείο που προσδίδει ζωντάνια, στοιχείο του "δημώδους", λαϊκότροπου ύφους.

Κατανομή των ιδιοτήτων από τον Επιμηθέα - Η προφύλαξη από τα άλλα ζώα : Νέμων δὲ τοῖς μὲν ἰσχὺν ἄνευ τάχους προσῆπτεν, τοὺς δ᾿ ἀσθενεστέρους τάχει ἐκόσμει· τοὺς δὲ ὥπλιζε, τοῖς δ᾿ ἄοπλον διδοὺς φύσιν ἄλλην τιν᾿ αὐτοῖς ἐμηχανᾶτο δύναμιν εἰς σωτηρίαν. ῞Α μὲν γὰρ αὐτῶν σμικρότητι ἤμπισχεν, πτηνὸν φυγὴν ἤ κατάγειον οἴκησιν ἔνεμεν· ἅ δὲ ηὖξε μεγέθει, τῷδε αὐτῷ αὐτὰ ἔσῳζεν· καὶ τἆλλα οὕτως ἐπανισῶν ἔνεμεν. Ταῦτα δὲ ἐμηχανᾶτο εὐλάβειαν ἔχων μή τι γένος ἀϊστωθείη·

«Νέμων δὲ … ἀϊστωθείη·». 1. Μέσα προφύλαξης από τους εχθρούς (τα άλλα ζώα) Για να προφυλάξει τα ζώα από τα άλλα ζώα, έδωσε: - σε άλλα σωματική δύναμη (τοῖς μὲν ἰσχὺν ἄνευ τάχους προσῆπτεν) - στα αδύναμα, ταχύτητα (τοὺς δ᾿ ἀσθενεστέρους τάχει ἐκόσμει) - σε άλλα όπλα (νύχια, δόντια, κέρατα, οπλές), - στα άοπλα έδωσε ή μικρό σώμα και ιδιότητες για να αντιμετωπίζουν τους κινδύνους, φτερά ή υπόγεια κατοικία, ή μεγάλο σώμα, και ως όπλο για να αντιμετωπίζουν τους κινδύνους, το ίδιο το μέγεθός τους. «καὶ τἆλλα οὕτως ἐπανισῶν ἔνεμεν.» - Ο Πρωταγόρας εξηγεί τελεολογικά τον «νόμο της αναπλήρωσης» στη φύση: η επίτευξη ισορροπίας στο οικοσύστημα μέσα από την αλληλεξουδετέρωση αντίρροπων τάσεων και δυνάμεων. - η τελική ισορροπία του οικοσυστήματος προκύπτει από την εναρμόνιση των αντιθέτων, ως μία ενότητα αντιθέτων (διαφαίνεται η θέση του Ηράκλειτου, για την «παλίντονον / ἀφανῆ ἁρμονίην»). - Σύμφωνα με τους βιολογικούς νόμους οι ιδιότητες μοιράζονται στα ζώα έτσι ώστε μία αδυναμία να αναπληρώνεται από μία ικανότητα, με σκοπό να εξασφαλίζονται: -η επιβίωση -και η αναπαραγωγή - Τέλος, η τελεολογική εξήγηση του «νόμου της αναπλήρωσης» στη φύση από τον Πρωταγόρα στην ενότητα αυτή, γίνεται ιδιαίτερα αντιληπτή στη χρήση της γλώσσας με το πλήθος των αντιθετικών σχημάτων: «τοῖς μὲν - τοὺς δὲ» κλπ και των προσδιορισμών του τελικού αιτίου: «εἰς σωτηρίαν» κλπ «Ταῦτα δὲ ἐμηχανᾶτο εὐλάβειαν ἔχων μή τι γένος ἀϊστωθείη·» Η κατανομή εφοδίων στα ζώα: Ο Επιμηθέας ανέλαβε το έργο του εφοδιασμού των ζώων με μεγάλη υπευθυνότητα («εὐλάβειαν ἔχων μή τι γένος ἀϊστωθείη·») Η διανομή που έκανε για τα ζώα ήταν υποδειγματική αφού πέτυχε την αντισταθμιστική και ισόρροπη κατανομή εφοδίων με σκοπό την διαιώνιση όλων των ειδών («οὕτως ἐπανισῶν ἔνεμεν».) ( Αλλά στην επόμενη ενότητα, την 5η, θα αποδειχθεί ότι ο Επιμηθέας ήταν σε θέση να επινοήσει, όχι όμως και να προνοήσει αφού θα ξεχάσει τον άνθρωπο).

- Η προφύλαξή από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες: ἐπειδὴ δὲ αὐτοῖς ἀλληλοφθοριῶν διαφυγὰς ἑπήρκεσε, πρὸς τὰς ἐκ Διὸς ὥρας εὐμάρειαν ἐμηχανᾶτο ἀμφιεννύς αὐτὰ πυκναῖς τε θριξὶν καὶ στερεοῖς δέρμασιν, ἱκανοῖς μὲν ἀμῦναι χειμῶνα, δυνατοῖς δὲ καὶ καύματα, καὶ εἰς εὐνὰς ἰοῦσιν ὅπως ὑπάρχοι τὰ αὐτὰ ταῦτα στρωμνὴ οἰκεία τε καὶ αὐτοφυὴς ἑκάστῳ· καὶ ὑποδῶν τὰ μὲν ὁπλαῖς, τὰ δὲ [θριξὶν καὶ] δὲρμασιν στερεοῖς καὶ ἀναίμοις.

«ἐπειδὴ δὲ αὐτοῖς … καὶ ἀναίμοις». 2. Μέσα προστασίας από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες: Για να προφυλάξει τα ζώα από την εναλλαγή των εποχών και τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες, που προέρχονται από τον Δία, έδωσε: σε άλλα πλούσιο τρίχωμα, σε άλλα χοντρό δέρμα, σε άλλα χοντρό δέρμα και χωρίς αίμα (πχ. φολίδες, λέπια). «τὰς ἐκ Διὸς ὥρας» Σύμφωνα με τις θρησκευτικές αντιλήψεις στην αρχαία Ελλάδα οι μεταβολές του καιρού προέρχονταν από τον Δία. «ὥρα» Η λέξη «ὥρα» λάμβανε τις εξής σημασίες: α. ο ορισμένος χρόνος, η χρονική περίοδος που ορίζεται από τους φυσικούς νόμους, η περίοδος του έτους, του μήνα, της ημέρας. β. η εποχή του έτους , η ακμή του έτους, μέρος της ημέρας ή του ημερονυκτίου (οι αρχαίοι Έλληνες διέκριναν τρεις εποχές του χρόνου: το «ἔαρ», δηλαδή την άνοιξη, το «θέρος», δηλαδή το καλοκαίρι, και τον «χειμῶνα», ενώ την «ὀπώραν», το φθινόπωρο, τη θεωρούσαν μάλλον ως ακμή του καλοκαιριού). Επειδή η λέξη χρησιμοποιούνταν ιδιαίτερα για να δηλώσει την καλύτερη εποχή του χρόνου, κατέληξε επίσης να σημαίνει, όπως η λέξη «καιρός», την κατάλληλη ώρα, τη σωστή στιγμή, όπως ακόμα και την καλή στιγμή της ζωής του ανθρώπου, δηλαδή τη νεότητα. (Στη μυθολογία, οι Ώρες, κόρες του Δία και της Θέμιδος, ήταν τρεις: η Ευνομία, η Δίκη και η Ειρήνη, προστάτευαν δε τις εποχές του έτους και τους καρπούς κάθε εποχής, και θεωρούνταν αιτίες της ωριμότητας και της τελειότητας όλων των φυσικών πραγμάτων, κυρίως δε της ακμής και της ομορφιάς του ίδιου του ανθρώπου.)

- Η εξασφάλιση τροφής: Τοὐντεῦθεν τροφὰς ἄλλοις ἄλλας ἐξεπόριζεν, τοῖς μὲν ἐκ γῆς βοτάνην, ἄλλοις δὲ δένδρων καρπούς, τοῖς δὲ ῥίζας· ἔστι δ᾿ οἷς ἔδωκεν εἶναι τροφὴν ζῴων ἄλλων βοράν·

«Τοὐντεῦθεν … ἄλλων βοράν» 3. Μέσα για την εξασφάλιση τροφής: Διαφορετικό είδος τροφής για κάθε ζωικό είδος για να μην εξαντληθούν οι πόροι, συγκεκριμένα είδη διατροφής. Έτσι, ο Επιμηθέας έδωσε τη δυνατότητα: - στα φυτοφάγα ζώα να τρώνε χόρτα, καρπούς δέντρων ή ρίζες - στα σαρκοφάγα ζώα να τρώνε τις σάρκες άλλων ζώων.

 

 

- Η διαιώνιση των ειδών: καὶ τοῖς μὲν ὀλιγογονίαν προσῆψε, τοῖς δ᾿ ἀναλισκομένοις ὑπὸ τούτων πολυγονίαν, σωτηρίαν τῷ γένει πορίζων.

«καὶ τοῖς μὲν ὀλιγογονίαν … τῷ γένει πορίζων.» 4. Μέσα για την διαιώνιση και αναπαραγωγή των ειδών: Προκειμένου να εξασφαλιστεί η διαιώνιση όλων των ειδών, ο Επιμηθέας έδωσε: α) ολιγογονία,(=μικρή γονιμότητα), στα σαρκοφάγα ζώα και β) πολυγονία,(=μεγάλη γονιμότητα), σε όσα γίνονται βορά άλλων ζώων Πως αποδίδεται στο απόσπασμα ο «νόμος της αναπλήρωσης»: Ο Πρωταγόρας αιτιολογεί τελεολογικά τις ιδιότητες και τις ικανότητες των ζώων -ανάλογα με τον σκοπό που υπηρετούν και τη λειτουργία που επιτελούν- ως εξής: -η ταχύτητα αντισταθμίζει την αδυναμία. -τα φτερά ή η υπόγεια κατοικία αντισταθμίζουν το μικρό σωματικό μέγεθος. -όσα ζώα έχουν δύναμη, δεν χρειάζονται ταχύτητα. -όσα έχουν μεγάλο σωματικό μέγεθος, σώζονται χάρη σ’ αυτό. -τα όπλα αντισταθμίζουν την έλλειψη δύναμης και ταχύτητας. -για να αντιμετωπίζουν τις μεταβολές του καιρού, εφοδιάζονται με πυκνό τρίχωμα και γερό δέρμα. -δίνονται διαφορετικά είδη τροφής σε κάθε είδος ζώου, για να μην εξαντληθούν συγκεκριμένα είδη διατροφής. -σε αυτά που γίνονται βορά άλλων ζώων δίνεται η δυνατότητα να γεννούν πολλούς απογόνους. -όσα τρέφονται με άλλα ζώα, γεννούν λίγους απογόνους.